Mendiko osterak: Uxueko iturriak zirkularra

Ibilbide zirkular honetan Uxue herriko iturri zaharrak bisitatzeko aukera izango dugu. Uxueko herria tontor estrategiko batean kokaturik dago, baina ur biltegietaz gain, herriaren inguruetan dauden iturri ezberdinetatik biltzen zuten ura biztanleek. Horietariko eredu ikusgarrienak ezagutzeko aukera izango dugu. Eta Uxueko herri monumentaleko eraikin nabarmenena ere bisitatuko dugu, hots, Santa Maria eliza gotorlekua. 8,7 kilometroko eta 340 metroko desnibel positiboko ibilbidean zehar Nafarroako herri berezi honen inguruak behatzeko aukera izango dugu.

Ibilbidearen xehetasunak Wikilocen

Ibilbideko bideoa:

Ibilbidea eta altimetria.

Uxueko iturrien ibilbidea

IBILBIDEA 3 D FORMATUAN

Altimetria

Uxue herrira daraman errepideak bihurgune itxi bat egiten duen puntuan, errepideko 6. kilometroan, teileria zaharraren goiko partean dagoen gurutze baten aldamenean utziko dugu kotxea. Mendi-lepo honetatik Uxue herria arras ongi ikusterik izango dugu.

Erriberri ingurura

Uxue herria tontorraren goiko partean

Uxue zeru hodeituaren azpian

Ibilbidearen hasiera Teileriaren iturria dugu. Teileria zaharraren eraikina eta aldameneko iturria bisitatuko dugun aurrenekoa izango da. Errepidearen azpian dago, baina normalean herrira jotzen du jendeak eta gutxitan gelditzen da iturri hau ikustera.

Teileria zaharraren inguruan dago iturria

Teileriako iturria

Iturriaren aldamenean teileria zaharraren eraikina eta labea dago. Bere azpian hasiko den pistatik aldapan behera abiatuko gara.

Uxue

Uxue herriko xehetasuna

Uxue eta inguruko terrazetako laboreak

Pista honetatik bidegurutze batetara iritsiko gara. Eskuineko aldetik jaisten jarraitu beharko dugu zenbait soro zarratatik.

Eskuinetik jaisten jarraitu troka gainditu gabe

Uxue herria trokatik

Trokara iritsi eta bertze magalera igaro beharko dugu ibilbidearekin jarraitzeko.

Trokaren bertze aldera igaro

Trokaren bertze aldera igaro eta segituan bidegurutze bat izango dugu, non eskuinetik jaisten jarraituko dugun.

Bide zaharra

Uxueko Santa Mariaren dorreak

Metro gutxi batzu aurrerago bide zabalago batetara iritsiko gara. Hauxe izango da herritik jaisten den bide zaharra. Iturrira iristeko eskuineko aldetik trokara eta bertan dagoen zubia bisitatzera joko dugu. Itzulera toki beretik egingo dugularik, herrira igotzeko.

Uxueko bide zaharretako bat

Errekatxoaren gainetik harrizko zubi zahar ederra dago, nahiz eta sastrakek nahiko ezkutatua izan.

Axandietako zubia

Zubirako bide zaharraren harrizko horma edo kontrahorma

Axandietako zubiaren goiko partea

Zubia

Zubiaren arkuko xehetasuna

Axandietako zubiko panoramika

Etorritako magalera bueltatu eta errekatxoaren paretik metro gutxi batzuk ibiliz, Axandietako iturrira gerturatuko gara. Iturrira jaisteko zailtasunak izan ditzakegu, mataz eta sastrakaz beteta dagoelako.

Axandietako iturria

Errekan ura ikusten den arren, landaredi oparoak iturriaren egitura monumentala ezkutatu egiten du.

Axandietako iturria

Uxueko udalerrian 70 iturri kokatzen ziren Burguiren blogean aditzera ematen den moduan:

ITURRIAK GARBITZEKO ERANTZUKIZUNA, UDALAREN ETA ERABILTZAILEEN KONTURA.
Uxueko udal-mugartean hainbat iturri daude, oso garrantzitsuak direla erakusten dutenak eta garbitzeko eta kontserbatzeko interes berezia merezi dutenak.
Anzandietakoa ("ponpakoa" ere deitua) eta Turtumberakoa (harlanduzko harrizko eraikuntza ikusgarria) oso garrantzitsuak ziren, herritik hurbil zeudelako edateko ura ekartzeko.
Garrantzitsuak ziren, halaber, Tejeria, San Nikolas, Santacaramuru, Lezkairu, Galaputzuko garbitegia...
Horiek eta gainerako iturri guztiek ere Udalaren arreta zuten, garbi edukitzeko, nahiz eta hurbilen zeuden korten erabiltzaileak arduratzen ziren horretaz.

Zoritxarrez, aipatu ditugun iturri asko erabilezin geratu dira, urte dezente lehenagotik utziak izan direlako. Ez dute jaten, edo ura beste leku batzuetatik ateratzen da...
Beste batzuk inguruan hazten joan den landaretzak ezkutatzen ditu...

Axandietako iturria

Iturria bisitatu eta gero, bide zaharretik gora eginik, Uxue herrira iritsiko gara. Altuera irabaztean, elizaren dorreak izango dira ikusiko ditugun nagusienak.

Uxueko eliza

Bide zaharrak, San Miguel baselizara eramango gaitu. Herriko kanpo aldean dagoen eraikin monumentalaren aurriak bisitatzeko aukera izango dugularik.

San Miguel baseliza

Uxueko blogetik moldaturiko informazioa:

Uxue herriaren behealdean dagoen San Migel baseliza XIII. mendekoa da. Fatxada erromanikoa du eta nabe angeluzuzena gotiko estilokoa da.

Arkupearen ezkerraldean, barraskilozko barne-eskailera bat du, eta teilaturaino iritsi behar izan zuen kanpai-hormara sartzeko.

Kanpoaldean, elizak harlanduzko horma lodiak ditu, eta horma-bular oso irtenak ditu. Horma-bularrak karazerbitzura ematen du, Aliagako eta Gallipienzoko bideetara. Hegoaldeko hormari edo Muelasko bidera ematen duen eguterara dagozkionak, berriz, desagertu egin dira.

Burualdea beste kontrahorma batzuekin sendotzen da, baina kasu honetan diagonalean jarrita daude.

Eraikinaren mendebaldean dagoen aldean portada dago, oraindik ere eskema erromanikoa duena. Portada horrek zirkuluerdiko arku txaranbeldua du, sei arkibolta baketoidunetan banatuta, eta horien artean lodiera txikiagoko baketoiak daude.

Euskarri horietako kapitelek gizon bizardun buru handiak dituzte, eta portadaren alde banatan dauden mahatsondo-hostoetatik ateratzen diren zurtoin moduko batzuk.

Portadako apaindura pieza bakarreko ateburu batek osatzen du, Krismoiarekin ilargiaren eta eguzkiaren artean, eta izar bat errematean.

Irudi horien inguruan, sei petaloko lore-orla bat dago, oinarrian izan ezik, zirkuluerdiko arkutxoak baititu elkarri lotuta.

Portadaren gainean, mentsuladun teilatutxo bat dago, okulu zabal baten oinarria dena.

Fatxada gorputz bakarreko kanpai-horma batek errematatzen du. Kanpai-horma hori zirkuluerdiko bi arkuk osatzen dute, profil alakatuak dituztenak. Erremate gisa, goialde triangeluarra du, eta alboetan hiru hagaburutxo ditu, kokoriko irudi munstrotsuak dituztenak.

Uxue herriko goiko aldea baselizatik ikusita

San Miguel baselizaren aurriak

kanpai-horma

Baselizaren barneko aldea eta Uxue

Ermitaren atzean, 1952an Uxueko Ama Birjinaren irudia koroatu zen aldarea dago, baita harrizko monolito bat ere, ekitaldi hura gogorarazten duen marmolezko inskripzio luze batekin.

Testu oroigarria

Harrizko monolitoa eta bere gibeletik Uxue

Uxue oroigarritik ikusita

Oroigarria bisitatu ondoren, berriz ere San Miguel baselizaren oinetara jaitsiko gara eta oraingoan, ezkerretik beherantz abiatzen den pistatik jarraituko dugu, herriaren bertze magaleko iturria bisitatzeko.

Btt ibilbideen informazio ohola

Baselizari buelta eman eta pistatik beherantz metro gutxi batzuk egin eta ezkerretik bidetxo batetara igaro beharko dugu, pista nagusia utziz.

Pista nagusitik metro gutxi egin

Bidegurtzetik atzera begiratuz, Uxueko ikuspegia

Metro gutxi batzu aurrerago, ezkerretik pista nagusia utzi beharko dugu,tikiko ibilbide batetarik jotzeko.

Pista bertatik utzi

SL zaharraren zutoina
Bide zahar honek troka aldera bideratuko gaitu.

Tarte batzuetan bidea harriz osatuta dagoela ikusteko aukera izango dugu. Hortaz bide zahar batetatik goazela agerikoa da.

Harrizko bidetik Uxue

Beherago pista batekin topo egingo du, baina zuzenean gurutzatuko dugu bide beretik jarraitzeko.

Pista gurutzatu

Apur bat beherago, berriz ere pistarekin bat egingo dugu eta oraingoan ezkerretik beharantz jarraitu beharko dugu.

Pistara iritsi eta ezkerretik jaisten segi

Bihurgune batetara iritsi eta oraingoan pista nagusia utzi zuzen jarraituz, troka aldera bideratzeko.

Pista utzi eta zuzen jarraitu

Trokatik apur bat gora egin eta iturrira iritsiko gara.

Turtuberako iturria

Turtubera iturria, troka berean dago. Harrizko egitura batek inguratu egiten du eta bertan ura jario.

Turtubera itrurria

Iturritik herrirako igoerari ekin beharko diogu. Trokatik irten eta pista eta zelai batzuen artetik bidexkak jarraituz. Bide zabal batek San Miguel Badelizara eramaten du, baina gaurkoan magaletik eta landa eremu batzuen bitartez eta pista eta bideak jarraituz herriko goiko aldera ateratzea dut helburu.

Eskuinetik gora
Puntu honetan eskuinetik abiatzen den pista jarraituko dut herriko goiko aldera iristeko

Altuera irabaziko dugu eta Turtubera troka azpian utzita, herriko aurren eraikinen gibeleko partera iritsiko naiz. Hauei buelta emanik jatetxe batetara ateraz.

Herriko goiko aldeko taberna

Santa Maria karrika jarraituz, gazteluaren goiko aldera iritsiko gara. Gaztelu edo Santa Maria elizaren goiko aldean dagoen putsua eta plaza izango da bisitatuko dugun aurrenekoa.

Elizaren kanpo aldea

Elizaren gibeleko putsua

Bertan Mendebalde alderako ikuspegi zabala dago eta gainera informazio ohol bat konsultatzeko aukera ere.

Herriko goiko parteko ikuspegia

Plazaren bertze aldetik jaitsiko naiz Santa Maria inguratuz eta eliza gaztelua bisitatzerakoan eraikinaren tankera nolakoa den ezagutzeko.

Elizaren kanpo aldea

Elizaren arkupea

Elizaren galeria

Dorreko pasalekua

Elizaren dorreak

Dorrearen azpiko pasalekua

Plazatik elizarako igoera

Eskailerak igo eta elizaren barruan sartu aurretik, eskuinean ate bat dago, zeinetik estalpe batetatik, elizaren buru aldeko kaperak ikusgai izango ditugun. Galeria ederra benetan.

Elizaren atari bat

Elizaren kanpo aldea

Elizaren buru aldea

Elizaren buru aldeko kapera bat

Uxueko eliza gotorlekuaz, Mikel Burguiren blogetik euskaratua:

Uxue Eliza ala gaztelua?
Uxueko elizaren egiturak, almenadun dorre altuek, pasealekuek eta kanpoaldeko kontrahorma handiek gotorleku militar itxura eman diote tenpluari.
Horregatik iristen dira bisitari asko Uxuera gazteluaz galdezka. IX. mendean Iñigo Aristak arabiar hedapenaren aurrean eraiki zuen gotorlekutik ez da ezer geratzen, baina bisitariek, itxuragatik engainatuta, egungo eliza eta bi dorre almenadunak gaztelu zaharrarekin nahasten dituzte.

Hain zuzen ere, kanpoko itxura hori dela eta, Uxueko santutegiaren monumentu-multzoaren definizio onena "eliza-gotorlekua" terminoan dago.

Uxueko gotorleku elizaren eraikuntzak denboran zehar.
Erlijioaren jatorria, Ama Birjinaren aldeko kristau gurtzari dagokionez, erromaniko aurreko eliza txiki bat eraikitzen denean finka dezakegu, tradizioaren arabera Nafarroako lehen errege Iñigo Aristak IX. mendean eraiki zuen gotorlekuaren ondoan.
Hasierako tenplu txiki hura hiru abside zuzenekoa izan behar zuen, eta behera bota zen XI. mendean eliza berri bat eraikitzeko, oraingoan Antso Ramirez erregearen babespean eta erromanikoa.

Estilo erromanikokoak dira hiru absideak, dorre handiaren lehen gorputza (XII. mendea), dorrearen bigarren gorputzean leihoa egiteko berrerabilitako arkupe erromanikoa eta kanpai handien baoak, XII. mendeko zutabe, kapitel eta arkiboltekin.

Gaur egun ikus dezakegun elizaren gainerakoa XIV. mendekoa da. Mende horretan egin ziren tenpluaren handitze gotikoa egiteko lanak, eta eliza pasealeku, horma eta egitura batzuekin inguratu zen, gaur egun duen gotorlekua itxura eman arte. Nabe gotikoa eraikitzen ari ziren XIV. mendearen lehen erdian.
Unibertsitatearen edo Ikasketa Orokorren eraikina, dorre txikia, dorre handiaren birmoldaketa, erromesentzako ospitale bat eta gaur egungo parrokia-etxea, Uxueko errege-erreginen egoitza zaharra, Karlos II.aren garaian eraiki ziren gotiko garaiko egituretako batzuk dira.

Elizaren atari nagusia

Elizaren barruko aldea ere bisitatzea ezin bertzekoa da herriko bitxi hau ezagutzeko.

Elizaren barruko aldea

Koroaren azpia

Bataiorako pila

Xehetasuna

Arkupedun galeria

Kanpoko aldea ezagututa, berriz ere atari nagusira itzuli eta oraingoan plazar jaitsi eta udaletxerantz jaitsiko naiz.

Uxueko karrika bat harrizko leiho zahar batekin

Leihoa izango zen harria

Udaletxea

Herriko Hego aldeko magalera jo beharko da, azken iturri hau bisitatzeko. Buzacao iturria da

Buzacao iturria

Iturria bisitatu ondoren, bedrriz ere goiko karrikara igo eta ezkerretik herriko kanpo aldera bideratu beharko gara, errepidera ateraz. Azken tartea errepidez burutu beharko da, ibilbidea amaitzeko.