Ibañeta Lindux eta Argarai

Ibañetako mendatetik Lindus, Atolozti, Axistoi, Txapelarriko Kaskoa, Lauriñak, Izoztegi, Mehatze eta Argarai gailurretarako ibilbidea. Txango honetan megalitoak, konbentzio eta independentzia gerrako gotorlekuak, XIX. mendeko mugak eta paisai ederretaz gozatzeko aukera irango da. 25 kilometro pasa eta 850 metrotako desnibela ingurukoa. Ondare ezberdinak ezagutu eta muga barna ibiliko gara, bai XIX. mendean ezarritako politikoan, baita ur banalerrotik ere.

Ibilbideko xehetasunak Wikilocen:

Powered by Wikiloc

Ibilbideko bideoa:

Ibilbidea eta altimetria

Ibilbidea mugatik

Altimetria

Ibañetako mendatean hasiera duen ibilbide honetarako Mendateko aparkalekuan kotxea utziko dut. Gune historiko estrategiko honek aintzinarotik erabilia izan da.

Ibañeta gainetik Iturissatik edo Zalduko aztarnategi erromatarretik zetorren galtzada erromatarra igarotzen zen, ia ziur Summo Pyreneo izenaz ezagutzen den mansioarekin bat zetorrena, Antonino ibilbidearen 34. ibilbidean adierazia, Burdigalia (Bordele) eta Asturica Augusta (Astorga) arteko bide erromatarra, Ab Asturica Burdigalam sarrera naturalarekin bat zetorrena, Akitania Bidea deiturikoaren bidez. Lekua ere K.o. I. mendetik aurrera bertan ere kokatzen zen. 'Summi Portus' bat, hau da, bidaiariek atseden hartzeko eta abereak uzteko etxea, Eguzkiarekin edo Jupiterrekin lotura espirituala duena.

Antso Peñalenaren 1071ko gutun batean Ibañetako monasterio noble eta leiala aipatzen da. Urte batzuk geroago, 1110ean, errege-familiako kide batek Leireko monasterioari dohaintzan eman zion. IX. eta X. mendeetatik aurrera, Done Jakue bidea egiten zuten erromes guztiek laguntza eta atsedena aurkitzen zuten Ibañeta gainean, ospitalea  San Salbador monasterioa zegoen lekuan koka zitekeen.

Aparkalekua

Mendateko altuera batean eta konbentzio gerra garaiko gotorleku baten barnean, ondoren P lerroa edo mugak gotorlekutze prozesuko bertze lubaki batzuk inguraturik,Errolanen omenezko oroigarria bat dago. Hau aurretik, mendearen hasieran Orreagako gatazkaren omenez eraikitako arku bat zegoen lekua okupatzen duelarik. Deigarria da, egun, soilik galtzailearen omenezko oroigarria izatea, aurreko gatazkaren omenezkoaren lekuan dagoena. 

Oroigarria

Panoramika Ibañetatik

Lubakietatik P lerroko bunker batetara iristerik dago. Egun Konbentzio gerrako gotorlekuaren aztarnak ez dira erraz ikusten, zenbait eraikin edo lubaki bertan gerora eraikiak izan zirelako.

Bunkerra

Egungo baselizaren aurrean antzinako ospitalekoak izan daitezkeen aztarnak ikusgai dira.

Baseliza

Bunkerra

Bunkerra

Azken indusketetan ateratako ospitaleko aurriak

Beraz ibileraren hasieran ia 2000 urteko erabilpeneko ondarearen elementu ezberdinak ezagutzeko aukera izango da.

Errepidea, edo galtzada gurutzatu beharko dugu bidea hasteko.

Baseliza eta galtzada gurutzatu

Galtzadaren inguruko informazioa: https://www.calzadaromanadelpirineo.eus/eu/pirinioetako-galtzada/ Jasoa.

Honako ibilbide hau erromatar galtzadaren ibilbidearen zati bati dagokio, hain zuzen ere, Caesaraugusta/ Zaragozatik zetorrenari. Zangotzan Irati ibaiari jarraitu eta Ekaien Urrobiren arroan barneratzen zen, Artzibarren gora Orreagaraino iritsi eta bertatik Luzaidetik jaisten zen, Burdigala/ Bordelerantz zuzentzeko.

Haren eraikuntza K.a. I. mendearen inguruan egin zen, 6 eta 8 metro arteko zabalerarekin eta, bide osoan ez zuen %6ko desnibela gainditzen. Galtzada Erromatar Inperioa erori arte erabili izan zen: armada, posta, zama handiak, gurdiak garraiatzeko, bidearen hondatzeak haren abandonua eragin zuen arte. Hala ere, animalia bide gisa erabilia izan da XIX. mende amaiera eta XX. mende hasieran errepide berriak egin zituzten arte.

Ibilbidea haren inguruan aurkitutako sei mugarriek egiaztatu dute. Zedarri hauetariko bana jartzen zen milia (milla passum) bakoitzeko bide ertzean, hau da, 1481 metroro. Bertan, hainbat informazio adierazten zen grabatu edo margoen bidez: galtzada eraiki edo konpondu zuen enperadorearen izena, edota hurrengo mansio edo civitas-era zegoen distantzia adibidez.

Errepidetik gora

Mendatearen bertze aldetik abiatzen den errepidetik jarraitu beharko da. Gorago bidegurutze batetara iritsiko gara eta zuzen, errepidetik jarraitu beharko da.

Zuzen

Errepidetik aurrera egin eta Gabarbide ingurura iristerakoan bertze bunker bat ikusgai izango da, borda berritu batetara iritsik aurretik.

Bunkerra

Aterpea

Apurtxo bat aurrerago Gabarbide mendi lepora iritsiko gara. Bertan informazio ohola ikusgai dago.

Informazio ohola Gabarbideko mendatean

Errepidetik segi eta berriz ere, eskuin aldean bertze bunker bat bisitatuko dut. Hau ikusgarria da, ehiztarean bere barneko aldea atondu egin dutelako, etxola bat bailitzan.

Bunkerra

Bunkerraren barneko aldea

Metro batzuk gorago, errepidea utzi eta ezkerreko atakatik hesieran bertze aldera igaro, mendi magaletik gora jarraitzeko.

Hesia gainditu eta magaletik gora

Bertatik Trona tontorrera iritsiko gara. Bertan konbentzio gerrako bertze gotorlekua bisitatzeko beta izango da.

Tronako lubakiak

Panoramika Trona

Tronako gotorlekua

Konbentzio gerra garaiko gotorlekuak:

Lehorreko eraikuntzek harrizko hormak, egurrezko oholesiak eta ezpondetan egurrezko hesola zorrotzak izango lituzkete, zalditeria-kargak saihesteko eta infanteriaren erasoa zailtzeko. Lubaki-lerro zabalak, kasu batzuetan batu egiten dituzte, edo ibar-eremuak edo zati ahulagoak indartzen dituzte, eta ingeniaritza militarreko lan ikaragarri bihurtzen dute multzo osoa, garai hartan boladan zeuden «eremu lubakituen» aginduei jarraiki.

Espainiako Independentzia Gerraren azken etapan izango zen, 1813ko ekainaren amaieraren eta urte horretako uztailaren artean, eta berriz ere funtsezko papera hartu zuten, Wellingtongo dukearen agindupean zeuden tropa anglo-portugaldar eta espainiarren zaintzari eusteko aukera ematen baitzuten, Soult mariskalaren agindupeko kontraeraso frantziarraren aurrean, Donostiako edo Iruñeko setioak altxatzen saia zitekeena. Azkenik, Napoleonen armada azken horri laguntzen saiatuko da, 1813ko uztailaren 25ean Xapelarriko Kaskoa eta Linduxerako gailurretatik eta Astobizkar eta Lepoederrera daramaten gailurretatik igarotzerakoan egindako erasoaren zatirik handiena zentratuz. Sir Lowry Cole jeneralaren agindupean dauden tropa ingeles gehienek jasango dute enbidoa. Erasoak iraun zuen zorigaiztoko orduak oso dokumentatuta daude, bai protagonisten kontakizunen bidez, bai ondorengo historialarien azterketen bidez. Oso argigarria da; izan ere, garai hartan gerra nola egin zen erakusten du, bai eta gotorlekuen balio estrategiko handia ere, kopuru txikiagoko tropei armada zabalei aurre egiteko aukera ematen baitzieten. Horretarako, erreduktoen egoera bera eta inguruneko baldintza orografikoak erabiltzen ziren. Nahiz eta aliatuak ilunpetan egindako gaueko martxa gogor batean erretiratuko diren, Frantziako armadak lainoa bota ondoren erasoa gelditu behar duelako, irabazitako ordu hauek Wellingtoni bere armada Iruñearen aurrean berriz elkartzeko aukera ematen diote, horrela Soraurengo batailan garaipena bultzatuz.

Lubakiak

Tronatik Txapelarriko kaxkoa

Tronatik Txapelarriko kaxkoa ikusgai da. Bertan geroago bisitatuko den bertze gotorleku bat dago, mendi kordala eta Ibañetako pasabide estrategikoa kontrolatzeko. Ezkerretara, Lindux mendia dago, eta bertan ondor bisitatuko dugun bertzea dago.

Tontorreann dagoen etxola

Tronako gotorlekuko bisita bukatu eta bertze aldetik jaitsiko naiz, berriz ere pistatik errepidera iristeko.

Tronako gotorlekuko lubakiak

Errepideak mendi lepo batetara eramango nau, bertan 155. mugarrira iritsiko naizelarik. Gaur bisitatuko dudan aurrenekoa, eta ez dira gutxi izango, 170.a arte.

155. mugarria mendilepoan

Errepidea utzi eta bidetik beheko mendilepora jaitsiko naiz. Bertan hesiaren bertze aldera igaro gabe aldameneko bidetik zuzen igotzen jarraituko. Itzulera ate honetaraino bertze aldetik egingo da.

Mendi lepoko atea

Altuera irabaziz joango naiz eta segituak Pirinioetako ikuspegi ederrak izango dira.

Pirinioa

Gailurrera iritsi aurretik eta behin basoa gainditurik, gotorlekuko lubakiak ikusiko dira.

Linduseko gotorlekuko lubakiak

Tontorra eta buzoia gotorlekuaren barruko aldean daude.

Linduseko gotorlekua

Lindus

Lindus mendiaren tontorrean induskatutako gotorlekua. Esparru karratu bat du, eta perimetro-zulo bat, forma berekoa. Barrualdean, bere HE koadrantean, dorre bat izango zen goragune bat ikus daiteke. Artilleria bateriak finkatzeko lurrezko zelaiguneak ere ikusten dira.
Konbentzio Gerran (1793-1795) esparru bat eraiki zen, Independentzia Gerran berriro erabili zena, batez ere Gasteizko guduaren aurreko eta ondorengo operazioetan (1813). Azken erabilera izan zuen lehen gerra karlistan.

Lindusetik Trona ikusgai

Panoramika Lindusetik

Lindus mendian 153. mugarria.

Panoramika bertze aldera

Lubakietatik jarraitu eta hesia gaindituko dut, Lindux mendiko bertze erpinetik jaisteko, hesiaren paretik.

Lubakitik hesira

Aldapan behera egin eta aurreneko megalitoaren aztarnetara iritsiko naiz. Lidus Iparraldekoa. Batzuk tontorrera iritsi aurretik kokatzen duten arren, Magal honetan eta Lindux Hegoaldeko trikuharritik gertu dagoen tumulua da.

Lindux Iparralde

Txoperenak aditzera ematen dizkigu datu hauek:

Neurriak direla eta, trikuharria izan zitekeen, baina ganbera-harlauzarik ez dagoenez, zalantzan gaude.

Jose Migel Barandiaranek 1926an aurkitu zuen Lindux Iparralde trikuharria izan zen. OKI 2103 Zenbakiduna

Lindux Iparralde

Aurrerago jarraitu eta megalito honen aztarnak ikusgarriagoak dira eta argiagoak zalantzarik gabe. Lindux Hegoaldeko trikuharria. OKI 1715 zenbakiduna eta 2005. urteko azaroaren 22an izendatua

Lindux Hegoalde trikuharria

Trikuharri hau Lindux Iparraldekoa baino hobeto kontserbatuta dago, ganbara eta galgal mantenduz. Edertasun handiko leku batean dago.

T. DE ARANZADIk eta J. MIGUEL DE BARANDIARANek aurkitu eta induskatu zuten 1926an.

Lindux Hegoalde trikuharria

Norantza beretik segi eta Atalozki mendi lepo aldean bertze megalitoak ikusgai izango dira. Hauek multzo ezberdinak osatzen dituzte eta benetan ikusgarriak dira. Cromlechak edo gentilen baratzak dira. Soldaduko Harria izenarekin 3 megalito ikusgai dira.

Soldadaduko Harria Mendebalde

Soldadaduko Harria Hego

Soldaduko Harria

Soldadaduko Harria Ipar

Soldaduko Harria Mendebalde

Bisitaren ondoren Atolazkiko harrira gerturatuko naiz.

Atolaztiko Harria

Bere inguruan bertze Cromlech bat dago. Atolaztiko Harria izenekoa

Atolaztiko harria Harrespila

Megalito multzoaren bisita bukatuta, hesiaren bertze aldetik Lindus aldera itzuliko naiz.

Lindus trikuharria

Berriz ere Lindus trikuharriaren paretik igaroz eta argazki gehiago egiteko aukerarekin

Lindus trikuharria

Lindus mendiko magaletik itzuliko naiz mendi leporantz, bide zabal batetatik eta tontorrera igo gabe. Errepidera iritsi eta hau gurutzatu ondoren mendi erpinerantz edo kordalera daraman pistatik zuzen jarraituko dut.

Errepidea zeharkatu eta zuzen

Apurtxo bat aurrerago bidegurutze bat izango da, eskuinetik mendi erpinera igotzen denetik segi.

Mendi erpinetik jarraitu beharko da, hesia gainditu gabe. Honela hainbat kilometro egingo ditugularik, mugatik eta ikuspegi zabalak izanik. Honengatik mugarri ezberdinak gainditu beharko ditugu. 

Muga hauek 1856. urtean finkatu zituzten:

Tratado de límites entre España y Francia desde el collado de Añalarra hasta la desembocadura del Bidasoa: firmado en Bayona a 2 de diciembre de 1856.

Nazio Batuen Erakundeko Webgunean ikusgai.

Sarreran hauxe aipatu egiten da:

"Tratado de límites entre España y Francia desde el collado de Añalarra hasta la desembocadura del Bidasoa: firmado en Bayona a 2 de diciembre de 1856.

Deseando Su Majestad la Reina de Espana y Su Majestad el Emperador de los franceses consolidar la paz y mantener la concordia entre los habitantes de ambos Estados que por una y otra parte pueblan la porciôn de frontera comprendida desde el Collado de Analarra, en los confines de las provincias espanolas de Navarra y Huesca, con el departamento francés de los Bajos Pirineos, hasta la desembocadura del Vidasoa en la rada de Higuer (...)"

Espainiaren eta Frantziaren arteko muga-ituna, Añalarrako lepotik Bidasoaren bokaleraino: Baionan sinatu zen, 1856ko abenduaren 2an.

Bere Maiestate Espanako Erreginak eta Maiestate Frantsesen Enperadoreak bakea sendotu eta bi Estatuetako biztanleen arteko konkordiari eutsi nahi diote, alde batetik eta bestetik Analarrako Lepotik, Nafarroa eta Huesca probintzien mugetan, Pirinio Behereetako departamendu frantsesarekin, Vidasoa ibaiaren bokaleraino, Higerreko arradan.

156 mugarria

Lege honetako 7. artikuluan hauxe aipatu egiten da.

"7. art. Iriburuetatik Bentarteako muinora joango da, Orellaco-erreca errekastoaren jaiotzaren bila, eta bertatik jaitsiko da

Luzaideko ibaia, zeinaren korronteak Pertoleraino jarraitzen baitu, Arnegui herritik beheraxeago.

Pertolen, mendebalderantz, Mendimochako cûspide irabaztera, Luzaideko harana eta Alduides harana banatzen dituzten gailurrak hegoalderantz zeharkatuko ditugu, Lindusbalsacoaraino, eta, ondoren, Lindusmunuara igaroko gara. Handik, Izterbeguiko gailurrera doan zuzengune bat egingo dugu, eta puntu horrek eta Beorzubuztanek zehaztutako beste bat, gainetatik hartuz Izpegiko lepora iristeko."

Mugarritik Mizpiratxarreko lepora jaitsi eta aurrera jarraituz Axistoi mendirako igoerari ekingo diot

Axistoi

Axistoitik aurrera jarraitu

Axistoitik Larun mendia eta kintoa ikusgai.

Larun

Berriz aldapak, Granadako lepoaren ondotik. Hesiaren aldamenetik tontorrerarino.

Axistoi

Igoera honetan bertze megalito ezberdinak daude, Axistoi I, Axistoi II, Xapelarri eta Axistoi Bizkarra.

Tontorretik zuzen jarraitu eta berriz ere jaitsi beharko da.

Axistoitik jaisten

Berriz gorako aldapa eta Txapelarriko Kaskora iritsiko gara. Tontor honetan bertze gotorleku bat zegoen eta egin gotorlekuko lubakiak ikusgai dira. Bertatik Ibañetako eremua arras ongi kontrolatzen da, lainoa ez dagoen egunetan noski. Baita Astobizkar ere, bertanbertze gotorlekua zegoelarik,

Txapelarriko Kaskoko lubakiak

Txapelarriko Kasko

Txapelarriko Kasko

Tontortxoa

Beraiko lepora jaitsi eta berriz aldapan gora segi.

Tontortxoan mugarrira iritsi aurretik

Aurrera segi eta bertze mugarri batetara iritsiko gara. 160

160 mugarria

Beraiko mendilepora jaitsi, bertan bertze megalito bat dago. Eta handik berriz aldapa gora Lauriñak mendira iristeko.

Panoramika Lauriñeketik

Panoramika Lauriñeketik

Mugen bake hitzarmenak aditzera ematen du bertze artikulu hauetan honakoa:

Art. X. Zalantza guztiak saihesteko, eta aurreko artikuluetan adierazitako puntu nagusiak dituen banalerroari buruz mugazainen artean sor daitezkeen eztabaidak saihesteko, erabaki da lerro hori ondo zehazteko, denbora igaro ahala aldaketak jasateko arriskurik izan ez dadin, lehenbailehen linea osoa mugarriztatuko dela, Espainiako eta Frantziako erkidego interesdunetako diputatuen laguntzarekin, eta mugarritze horren akta, behar bezala legeztatua, itun honi batuko zaiola, bertan hitzez hitz txertatuko balira bezala.

Art. XI. Aurreko artikuluetan ezarritako nazioarteko mugapea zehaztu behar duten mugak suntsi ez daitezen, erabaki da mugako udal-agintariek, bakoitzak bere aldetik eta dagokion probintziako edo departamentuko goi-agintari zibilekin bat etorriz, egoki iritzitako neurriak hartuko dituztela suntsitutako edo erauzitako mugak berrezartzeko eta errudunak zigortzeko. Gainera, urtero, abuztuan, nazio bateko eta besteko mugako herrietako ordezkariek linea osoa bisitatuko dute, eta bisitaren emaitzaren akta egingo dute, guztien artean, eta agintari gorenei bidaliko diete, xedapen horiek nola bete diren zehatz-mehatz azter dezaten.

161. mugarria

Lauriñak mendia ikuspegi ederrak eskaintzen ditu ere. Buzoira iristeko hesiaren bertze aldera igaro beharko da.

Lauriñak

Lauriñak mendiko buzoia

Lauriñak menditik Turrauko mendi leporako jaitsiera malkartsuagoa izango da.

Lauriñaketik Izoztegi, Mehatze eta Argarai

Lauriñaketik

Turrauko mendi lepoa

Panoramika 162. mugarritik

Panoramika 162. mugarritik

Bertatik Lixtokiko bizkarrera jaitsi, bere inguruan bertze megalitoak daude. Lauriñak I eta II, eta Lixtoki. Aurrera igo eta Mendikozetaginean 163. mugarria topatuko dugu.

163. mugarria Mendikozetagaina

Aurrerago eta altuera gehiegi galdu gabe 164. mugarria.

Inguru honetan Mendikozetagainakoak eta Turaurreko megalitoak daude.

164. mugarria

Aurrera jarraitu eta 165. mugarrira iritsiko gara.

165. mugarria

Eta aurrera eginik, aldapatxo txiki baten ostean Izoztegiko mendira iritsiko gara. Bertan 166. mugarria ageri da.

Izoztegiko kaskoa. 166. mugarria

166. mugarria

Ori mendia Izoztegiko Kaskotikk

Aldapan behera egin eta Borda lepoan dagoen harri batzuen gainean 167. mugarrira iritsi. Handik aldapa gora Mehatze mendira iristeko.

167. mugarria

Mendi lepoan Mehatze harrespilaren aurriak ageri dira.

Mehatzeko harrespila

Aldapa gora egin, harrien artean Mehatze mendiko tontorrera iristeko. Bertan erpin geodesikoa dago.

Mehatze

168. mugarria Mehatze mendian

Tontorra estuagoa da eta sekulako haize boladak dabiltzanez, agudo beherat jarrituko dut.

Mehatze

Mehatze lepora iritsi eta hesiaren aldamenetik Argarai mendiar

Mehatze mendi lepoa

169. mugarria

Igoeran borda baten aurrika ikusgai izango dira. Aldameneko mehatokietako langileenak seguruenik.

Bora edo etxolen aurriak

Azkenik Argarai Mendigainara iritsiko naiz.

Argarai Mendigaina

Argaraitik

170. mugarria

Panoramika Argaraitik

Panoramika Argaraitik

Apurtxo bat aurrera segi Argaraiko Kaskora iristeko

Argaraiko Kaskoa

Argaraiko Kaskoa

Argaraiko Kaskotik

Haizez babesturik bazkaltzeko aukera izango dut 14,6 kilometro inguru ibili eta gero merezitako atsedenalditxo bat. Hala ere bide luzea itzultzeko falta denez, agudo motxila berriz paratu eta Argaraitik jaisten hasiko naiz. Baina oraingoan mendi honetako bertze bitxikieri bat bisitatu. 

Mineral-zepak

Mehatokiaren-zepak toki askotan ikusgai dira.

Mineral-zepak

Eta metro gutxi batzuk beherago mehatoki baten sarbidea ikusgai dago. Benetan bitxia eta bisita merezi duena. Mehatokiaren sarbidea egurrezko ate xume baten bitartez itxia dago, baina sarreraraino zulaturiko lubakia  bere izaera erakusten digu.

Mehatokirako lubakia eta sarrera

Eskailera eta sarbidea

Sarbidea

Azken bisita honen ondoren, mendi lepotik igarotzen den pistara jaitsi eta bertatik Ibañetarantz jarraituko dut.

Argarai Pistatik ikusita

Itzultzeko pistatik eta bidexketatik ekingo diot, mendi tontorrak ekidituz.

Argarai eta Mehatze

Aurrerago basoan murgilduko naiz eta bidexka magaletik jarraituz.

Basotik

Lauriñakeko mendi tontorra ekidituz 160 mugarrira iritsiko naiz.

160. mugarria

Aristoi mendira igo ordez, magaletik laburtuko dut.

Kintoako iparraldeko panoramika

Aurrerago bertz basoaren eremuan barneratuko naiz. Berriz ere mendi magaletik aurrera eginik.

Basoa

Azkenik Aristoi mendiko tontorra garaitu eta pistara aterako naiz. Handik zuzen jarraitu errepidera iritsi arte.

Pistara atera eta zuzen

Lindusko lepora iritsi eta bertatik errepidez Ibañetarantz.

Lindusko lepotik

Asundegiko errekara iritsi eta bertan dagoen iturritik ura edateko aukera izango dut. Bertatik gutxi falta da Ibañetara iristeko

Asundegiko erreka

Asundegiko erreka

Azkenik Ibañetara iritsiko naiz, neke baina txango eder bat burutu dudalakoan.

Ibañeta

Ibildide luzea baina ondare historikoko elementu ezberdinak bisitatzeko aukera eskaintzen duena. Historiaz beteriko txangoa, baina ikuspegi natural ederrak behatzeko aukera eskaintzen duena.