Erdi aroan uzturiko herriaren indusketak bisitatuko dira, egun eliza bereziki ikusgai dugularik. Herri berezia, altuera aldetik garaia baina Aralarreko Santutegitik gertukoa eta antza denez izurrite beltzaren ondoren despopulatzen hasitakoa. Eragin nabaria izan zuen izurrite horrek Nafarroan ere eta berez lur hobeagoak uztutzean, edo eta presio demografikoa arintzean, bizirik iraun zuen populazioak lur emankorrenak okupatu zituen, halako eremuak utziz.
Atako haranean hainbat trikuharri ditugu eta akaso bereziena Errolanen Harria zutarri edo Menhirra da.
Ibilbideko xehetasunak wikilocen:
Powered by Wikiloc
Ibildidean egindako bideoa:
Ibilbidea 3Dn:
Madotz herrira hurbilduko naiz bertan ibilbidea hasteko. Bihurgunean edo elizaren gibelean dugu kotxea uzteko beta. Motxila eta botak paratu eta ibilbidea hasteko prest. Bihurgunean abiatzen den pista hartuko dut. Bertan Aralarreko itzuliaren inguruko informazio ohola dago.
Karrikatik zuzen abiatu.
Apur bat aurrerago bidegurutze bat dago. Zuzen jarraitu beharko da.
Artxueta eta Santutegiaren inguruan elurra ikusgai.
Aurrerago bidegurutze bat topatuko dugu, oraingoan eskuineko pistatik jarraitu beharra dago.
Apur bat aurrerago, pista soro batean amaitzen da, baina eskuinetik bidetxo bat ikusgia da. Handik jarraituko dugu basoan murgilduz.
Hesi batetara iritsiko gara eta bertze aldera igaro beharko dugu. Bidea pistan bilakatu egiten da.
Aurrerago pista zabalago batetara iritsiko gara eta eskuinetik jo beharko dugu.
Gau hauek nahiko hotzak izan dira eta nabaria da.
Aurrerago eta pistaren eskuineko aldetik, Agirira iritsiko gara. GRaren zutoin bat dago eta eskuinetik iturria ikusterik dago.
Beraz pista eskuinetik utziko dugu despopulaturiko herriaren aurriak bisitatzeko.
Argi da iturria bertan izateak, herriaren kokalekuaren arrazoi nagusia izan zitekeela. Badirudi iturriaren inguruan etxe ezberdinak zabaldu egiten zirela eta iturriaren goiko aldean eliza.Erdi Aroko despopulatu gutxi dira Nafarroako Agiriko despopulatua kontserbaturik dagoen bezalakorik. Madotz eta Aralarko San Migel lotzen dituen bidean kokaturik dagoen Aigirikoaren jatorriari buruz ezer gutxi ezagutzen da. Hala ere azken urteetan egin izan diren indusketei esker hainbat eraikin agerian utzi izan dira eta bereziki elizaren oinak eta zenbait harri landu bildu izan dira. Dekorazioa dutenak Uharteko udaletxean gordetak dituztelarik.
Nabarraldeko webean halako informazio eskuratu daiteke herria eta indusketen inguru:
"Las excavaciones han comenzado por la iglesia, de la que quedan restos de los muros y el cementerio. Unos metros más abajo está el pueblo, dónde una mirada atenta descubre montones de piedras correspondientes a las casas que hubo en este lugar. Su existencia se explica por la presencia de una fuente.
De su origen poco se sabe pero si se conoce su final: en 1359, cuando, junto con otros habitantes de otras poblaciones, se agruparon en Uharte Arakil. «Hay muy poca documentación», observa Arrese. Es un hecho registrado que en 1350 había 13 fuegos o viviendas habitadas. Pero fue mayor, ya que no se puede olvidar la epidemia de peste negra de 1348 y las distintas hambrunas de las que vino precedida, que solo en el valle de la Burunda bien pudieron reducir la población en un 40%. «Era una sociedad ganadera y agrícola, fundamentalmente de cereal», observa Arrese, que también destaca que no se ha encontrado restos de teja ni de objetos. También podría tener vinculación con el santuario de San Miguel de Aralar, dada su proximidad, que ya en aquella época era un lugar importante de peregrinación.
Concentración DEFENSIVA Agiri o Agiregi era una de las poblaciones que junto a Argindoain, Amurgin, Etxabe, Mustillano, Blastegi, Ilardia, Mendikoa, Epeloa, Gatizano y Urruzegi se integraron en Uharte Arakil en 1359 por razones defensivas a instancias del infante Don Luis de Navarra, que gobernó el viejo reino como lugarteniente durante la ausencia de su hermano, el rey Carlos II, entre 1351 y 1361.
No se trata de un hecho aislado, sino que se produce en el contexto de otras fundaciones como la de Etxarri Aranatz en 1312 y la de Lakuntza en 1347 tendentes a la defensa de la comarca, conocida como frontera de malhechores. Y es que, como consecuencia de la conquista de Gipuzkoa, Álava y el Duranguesado por parte de Castilla, Sakana pasará a soportar una presión fronteriza materializada en actos de guerra y un cuatrerismo mafioso protagonizado por señores guipuzcoanos y alaveses con la colaboración en ocasiones de gentes de la propia zona.
El plan ideado por el infante Don Luis estaba basado en una línea de recintos fortificados dónde se concentrase la población dispersa en numerosos asentamientos. Este proyecto no prosperó en el valle de Burunda, dónde se contemplaba Villafuerte, en torno al castillo de Irurita en Urdiain y Villadefensa, en Olazagutía. Según expertos en la materia, en Sakana había en los siglos XIII y XIV alrededor de 90 poblados. Sobre Agiri y su vinculación a Uharte Arakil también hay leyendas. La más extendida es que su última moradora fue una leprosa a la que no quería nadie. «Le acogió Uharte Arakil, y en agradecimiento, donó a Agiri al pueblo», afirma Eduardo Gonzalo."
Elizaren oina eta egiturak
Mendiko maldara egokituriko altuera ezberdineko eraikinak ageri dira.
Uharteko udaletxean gorderik dauden dekoraturiko zenbait ginbel eta harlanduak.
Agerikoa da dekorazioa xumeko zatiak direla, gehienak eredu geometrikokoak.
Herriaren bisitaldiaren ostean, goiko aldean gaudelarik ezkerreko pistatik abiatuko gara baina metro gutxi batzutara, eskuinetik gorantz abiatu egiten den bidera pasa beharko gara.
Pista utzi, beherantz doalako eta eskuineko bidetik gora abiatu.
Sollaundiko magaletan barneratuko gara, paisai karstikoa eta eremu berezi eta dotoreak eskaintzen duena da. Bidetxo estua izan arren, naturak egitura eta elementu ikusgarriak eskainiko dizkigu.
Bertan errate baterako lapiazean zuhaitzak hasi egiten diren einean harria inguratzeko gaitasuna erakusten da.
Maddalen eta Beriain mendia gibelean.
Lezeak eta dolinak ikusgai ditugu.
Bideak zigi zagak egiten ditu kareharriak sorturiko pasabide naturalak erabiliz.
Artxuetako tontorrra gaueko elurraz zuriturik.
Mikel Deunaren santutegia ikusgai dugu puntu honetatik.
Mendi-ertz aldera iristerakoan, bidegurutze bat izango dugu. Eskuinetik Sollaundi mendirako desbideratzea hartuko dugu, tontorra bisitatu nahi bada. Bertzelakoan zuzen jarraitu. Hala ere jaitsieran puntu berera itzuliko gara.
Basotik irten eta Sollaundi mendiko tontorra ikusgai izango dugu. Gaurkoan egun hotza da, eta orain arte hazebetik ibili gara baina basotik irtetean, haizeak sentsazio termikoa zero azpitik hainbat gradutara jaitsi egin du. Beraz tontorra eta bere ertzetik tentuz igaro eta agudo bueltatuko naiz.
Sakana aldera Beriain mendiarekin
Artxuetako tontorra eta Santutegia
Atako harana. Ondoren hara jaitsi beharko dugu.
Mendi-ertza ederra dugu aurretik. Tentuz zeharkatzeko modukoa.
Panoramika Sollaunditik.
Tontorra utzi eta berriz aurreko bidegurutzera iritsi eta bide zabalagoa jarraituz, pista honetara aterako gara. Pista eskuinetik jarraitu beharko dugularik.
Ataka batetara iritsiko gara eta hau gainditu eta gero, pista eskuinetik utziko dugu, Atako haranaren erdira jaisteko.
Belarraren gainetik Atako harana erditik zeharkatzen duen pistara aterako gara.
Eta oraingoan eskuinetik Ata haranaren hasierarantz bideratuko gara.
Apur bat aurrerago aintzira natural bi topatuko ditugu. Atako harana endorreikoa da eta gainera kareharriz osatuta, beraz gune bereziak dira.
Eguneko tenperaturaren lekuko ditugu putsu ezberdinak.
Eta egitura bereziak eskaintzen dizkigute.
Sollaundiko tontorra Atatik ikusita.
Azkenean Errolan Harriko zutarrira iritsiko gara. Juan ITURRALDE y SUITek (16-11-1895)an topatutakoa. Auñamendi entziklopedian halako informazioa aipatu egiten da Atako harri honen inguruan. Hala ere Euskal Herriko bertze gune anitzetan antzeko istorioak biltzen dira:
"En el prado de Ata, situado en la sierra de Aralar, se halla una peña llamada Errolan-arriya "la piedra de Roldán". Es una piedra, alta de tres metros, metida parcialmente en el suelo. Algunos piensan que se trata de un menhir. Tiene figura antropomorfa un tanto imprecisa, razón por la cual y porque se halla en una región dolménica y posiblemente relacionada con los dólmenes vecinos, ha sido considerada como estatua funeraria y primer eslabón en la cadena evolutiva de las estelas discoidales de Vasconia. Se cuenta en el pueblo que fue lanzada por Roldán contra el pueblo de Madoz desde el alto de San Miguel de Excelsis; pero, habiéndosele enredado la ropa en el brazo, sólo pudo darle impulso bastante para salvar la mitad de la distancia que le separaba de aquel pueblo. La piedra cayó, pues, en el vallecito de Ata. En una de sus caras tiene seis surcos que parecen artificiales y que son tenidos como impresiones de los dedos de Roldán. En el término de Belarzinketa, situado en el monte Aritz de Leiza, existe una sima llamada Errolanleizea "la sima de Roldán", cuya entrada, estrecha y prolongada en dirección SW.NE., se halla tapada con una piedra caliza que mide 2,80 metros de largura, 0,40 de anchura y otro tanto de espesor. Dicen de esta piedra que Roldán la lanzó desde el vecino monte de Leizaran con la intención de alcanzar con ella el santuario de San Miguel situado en Aralar. Pero se le rompió la honda en el momento de lanzar el peñasco y no pudo éste llegar a su término: cayó justamente sobre la boca de la mencionada sima, donde continúa todavía. La honda de Roldán dejó grabadas unas marcas en la piedra: son tres surcos de medio decímetro de anchura alrededor del eje mayor de la pieza, de los cuales dos parecen artificiales y natural el tercero. Piedras como la de Ata, semejantes a menhires, existen en otras zonas dolménicas de Vasconica. "
Pistatik jarraitu eta hesi batekin topo egingo dugu.
Bidea nahiko utzita dagoenez, lohia anitz topatuko dugu eta zuhaitzak bide erdian ere. Hala ere pistaren ertzeetatik ibiliko gara zenbaitetan, bidea erosoago egiteko.
Azkenik Madotz herrira gerturatuko gara, eta dolina batetan iturri eder hau aurkituko dugu.
Azkenik elizara eta errepidera atera eta ibilbideari amaiera eman.
Elizaren oina eta egiturak
Mendiko maldara egokituriko altuera ezberdineko eraikinak ageri dira.
Uharteko udaletxean gorderik dauden dekoraturiko zenbait ginbel eta harlanduak.
Agerikoa da dekorazioa xumeko zatiak direla, gehienak eredu geometrikokoak.
Herriaren bisitaldiaren ostean, goiko aldean gaudelarik ezkerreko pistatik abiatuko gara baina metro gutxi batzutara, eskuinetik gorantz abiatu egiten den bidera pasa beharko gara.
Pista utzi, beherantz doalako eta eskuineko bidetik gora abiatu.
Sollaundiko magaletan barneratuko gara, paisai karstikoa eta eremu berezi eta dotoreak eskaintzen duena da. Bidetxo estua izan arren, naturak egitura eta elementu ikusgarriak eskainiko dizkigu.
Bertan errate baterako lapiazean zuhaitzak hasi egiten diren einean harria inguratzeko gaitasuna erakusten da.
Maddalen eta Beriain mendia gibelean.
Lezeak eta dolinak ikusgai ditugu.
Bideak zigi zagak egiten ditu kareharriak sorturiko pasabide naturalak erabiliz.
Artxuetako tontorrra gaueko elurraz zuriturik.
Mikel Deunaren santutegia ikusgai dugu puntu honetatik.
Mendi-ertz aldera iristerakoan, bidegurutze bat izango dugu. Eskuinetik Sollaundi mendirako desbideratzea hartuko dugu, tontorra bisitatu nahi bada. Bertzelakoan zuzen jarraitu. Hala ere jaitsieran puntu berera itzuliko gara.
Basotik irten eta Sollaundi mendiko tontorra ikusgai izango dugu. Gaurkoan egun hotza da, eta orain arte hazebetik ibili gara baina basotik irtetean, haizeak sentsazio termikoa zero azpitik hainbat gradutara jaitsi egin du. Beraz tontorra eta bere ertzetik tentuz igaro eta agudo bueltatuko naiz.
Sakana aldera Beriain mendiarekin
Artxuetako tontorra eta Santutegia
Atako harana. Ondoren hara jaitsi beharko dugu.
Mendi-ertza ederra dugu aurretik. Tentuz zeharkatzeko modukoa.
Panoramika Sollaunditik.
Tontorra utzi eta berriz aurreko bidegurutzera iritsi eta bide zabalagoa jarraituz, pista honetara aterako gara. Pista eskuinetik jarraitu beharko dugularik.
Ataka batetara iritsiko gara eta hau gainditu eta gero, pista eskuinetik utziko dugu, Atako haranaren erdira jaisteko.
Belarraren gainetik Atako harana erditik zeharkatzen duen pistara aterako gara.
Eta oraingoan eskuinetik Ata haranaren hasierarantz bideratuko gara.
Apur bat aurrerago aintzira natural bi topatuko ditugu. Atako harana endorreikoa da eta gainera kareharriz osatuta, beraz gune bereziak dira.
Eguneko tenperaturaren lekuko ditugu putsu ezberdinak.
Eta egitura bereziak eskaintzen dizkigute.
Sollaundiko tontorra Atatik ikusita.
Azkenean Errolan Harriko zutarrira iritsiko gara. Juan ITURRALDE y SUITek (16-11-1895)an topatutakoa. Auñamendi entziklopedian halako informazioa aipatu egiten da Atako harri honen inguruan. Hala ere Euskal Herriko bertze gune anitzetan antzeko istorioak biltzen dira:
"En el prado de Ata, situado en la sierra de Aralar, se halla una peña llamada Errolan-arriya "la piedra de Roldán". Es una piedra, alta de tres metros, metida parcialmente en el suelo. Algunos piensan que se trata de un menhir. Tiene figura antropomorfa un tanto imprecisa, razón por la cual y porque se halla en una región dolménica y posiblemente relacionada con los dólmenes vecinos, ha sido considerada como estatua funeraria y primer eslabón en la cadena evolutiva de las estelas discoidales de Vasconia. Se cuenta en el pueblo que fue lanzada por Roldán contra el pueblo de Madoz desde el alto de San Miguel de Excelsis; pero, habiéndosele enredado la ropa en el brazo, sólo pudo darle impulso bastante para salvar la mitad de la distancia que le separaba de aquel pueblo. La piedra cayó, pues, en el vallecito de Ata. En una de sus caras tiene seis surcos que parecen artificiales y que son tenidos como impresiones de los dedos de Roldán. En el término de Belarzinketa, situado en el monte Aritz de Leiza, existe una sima llamada Errolanleizea "la sima de Roldán", cuya entrada, estrecha y prolongada en dirección SW.NE., se halla tapada con una piedra caliza que mide 2,80 metros de largura, 0,40 de anchura y otro tanto de espesor. Dicen de esta piedra que Roldán la lanzó desde el vecino monte de Leizaran con la intención de alcanzar con ella el santuario de San Miguel situado en Aralar. Pero se le rompió la honda en el momento de lanzar el peñasco y no pudo éste llegar a su término: cayó justamente sobre la boca de la mencionada sima, donde continúa todavía. La honda de Roldán dejó grabadas unas marcas en la piedra: son tres surcos de medio decímetro de anchura alrededor del eje mayor de la pieza, de los cuales dos parecen artificiales y natural el tercero. Piedras como la de Ata, semejantes a menhires, existen en otras zonas dolménicas de Vasconica. "
Pistatik jarraitu eta hesi batekin topo egingo dugu.
Bidea nahiko utzita dagoenez, lohia anitz topatuko dugu eta zuhaitzak bide erdian ere. Hala ere pistaren ertzeetatik ibiliko gara zenbaitetan, bidea erosoago egiteko.
Azkenik Madotz herrira gerturatuko gara, eta dolina batetan iturri eder hau aurkituko dugu.
Azkenik elizara eta errepidera atera eta ibilbideari amaiera eman.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina