Mendiko osterak: Galipentzu - Beragu

Ibilbidea 2021. urtean burutu nuen eta tamalez 2022ko ekaineko suteak, eremua arras moldatu eta hondatu egin dute. Eskerrak Santa Criz aztarnategia babesterik izan zutela. Hortaz tentuz ibili orain burutzerakoan, mendiko zatia era bat kiskaldu bai da.

Galipentzu herritik abiaturik, inguruko mendizerran barneratuko gara, Beregu mendi tontorra igotzeko eta ondoren Santa Criz erromatar hiria bisitatzera joateko. Santa Criz hiri erromatarra bisitatzeak ibilbidearen helmuga nagusia izan arren, hiria non kokatzen zen eta bere garrantziaz jabetzeko balioko zaigu inguruetatik ibiltzeak. Galipentzu erdi aroko herri bitxia izan arren, bertan topaturiko erromatar aurreko hilarri edo tauroboloak, erromatarren presentzia zabala izan zela erakusten digute. Itzulera pistetatik egingo dugu. Ibilbide zirkular honek 16 kilometroko distantzia eta 670 metroko desnibelekoa izango da.

Ibilbidearen xehetasunak Wikilocen

Ibilbideko bideoa:

Ibilbidea eta altimetria.

Ibilbidea

IBILBIDEA 3 D FORMATUAN.

Etaparen altimetria

Galipentzu zaharreko herrira gerturatuko naiz ibilbide zirkularra hasteko. Aurreneko zatian herri lirain honetako monumentu eta karrika ederrak bisitatzeko aukera eskainiko digu. Ezagutzen ez duen jendearentzako Nafarroako herri ederrenetariko bat dugu Galipentzu zaharra.

Herriko karrika honetan aparkatuko dut

Karrikan, errepidea akitu aurretik toki batzuk aparkatzeko badira, bertzela goiko aldean aparkatzeko lekua ere bada. Handik ibilbidea hasiko da. Metro gutxi batzuk egin eta iturri monumentalaera iritsiko gara.

Iturri zaharra

Iturri monumentala

Eta aurrerago , karrika baten beheko partean Tauroboliorako erakustokia atondu dute.

Taurobolioa erakusten den eremua

Taurobolioaren inguruko informazioa

Taurobolioak eta bertze erromatar aztarnak

Erromatar aztarnak

Taurobolioa

Taurobolioa:

Interes handiko pieza arkeologikoa da, eta 2013an aurkitu zuten, ustekabean, herrian. Taurobolio bat gurtzarako egitura bat zen, erromatarren garaian zezenen sakrifizioan oinarritutako erritualetarako erabiltzen zena. Erritual hauek Magna Mater jainkosaren omenez egiten ziren. Jainkosa honek ezagunagoa de Cibeles izenarekin..

"Una pieza taurobólica en Gallipienzo (Nafarroa)" eta bere egileak María Pilar Sáez de Albéniz, Rosa María Armendáriz dira, eta 2016an "Trabajos de arqueología navarra" Aldizkarian argitaratu zen. BERTAN irakurgai.

Hareharri gorriz egindako pieza ia lau angelukoa da, eta, aurrealdean, zezen baten buruarekin apainduta dago. Zezen hori ebaki baten bidez egiten da, eta bertako artisau batek egina dirudi. Ilargi erdiko forma nabarmeneko adarrak ditu, eta asimetria formala du ezkerreko aldearen eta animaliaren irudiaren eskuinaldearen artean. Nahiz eta higatuta egon muturrean eta baita piezaren beheko eta ezkerreko aldeetan ere, badirudi irudia aurretik hondoratu zen eta nonbait enkastratuta egon zitekeen eremu batean grabatu ahal izan zela.

Segur aski botoa emateko izango zen, eta etxe barruko aldare baten parte izango zen, hiribildu moduko kokaleku batean, Uxuerekin duen mugatik gertu, Aragoi ibaiaren eskuinaldean.

Garai goren inperialean zein behe inperialean datagarriak ziren ebidentzia zeramikoen presentziak adierazten dute habitataren okupazio bat egon zela gure aroko I eta IV. mendeen artean, nahiz eta agian pieza, antzeko beste elementu batzuk bezala, III eta IV. mendeen arteko une batean datatu behar den. Zezenaren gurtza ez dago eskualdeko aurkikuntza arkeologikoetatik kanpo, antzeko piezak aurkitu baitira inguru hurbilenean: Santa Criz de Eslava, Sos del Rey Catolico eta abar.

Informazio ohola

Goiko karrikatik jarraituz eta bidean etxe zahar batzuen eredu ederrak ikusterik izango dugula, herriko elizara iritsiko gara.

Etxe zaharren ereduak

San Pedro elizara iritsiko gara.

San Pedro elizaren ataria

San Pedroren dorrea

Beheko karrika hartu eta segituan gorat ekingo diogu, herriko goiko partera iristeko.

Herriko karrika estuak

Herriko goiko partean San Salvador eliza izango dugu.

San Salvador behatokitik

Azken aldapei aurre egin aurretik behatoki bat izango dugu. Bertan Aragoi ibaia harana ikusgai dugu.

Galipentzu herria

San Salvador eliza kriptaduna

San Salvador inguruan:

Abaizeko Santa Elenaren antzera, Galipentzuko San Salbatore eliza-gotorleku ezaugarriak nabariak ditu. Antso III.a Nagusiak bere seme Ramirori 1035 inguruan esleitu zizkion hiriko errentak, nahiz eta, dirudienez, X. mendean, erresumaren edukitzetako bat izan. 1119an Alfontso Borrokalariak Sobrarbeko forua eman zien bere biztanleei. Erdi Aroan 60 sutera iritsi zen, 1237an jada errege jaurerriko hiribildu gisa agertuz.

Estilo erromaniko berantiarreko kripta du (1200 k.), dagoen desnibel handia gainditzeko eraikia, eta haren gainean dago eliza gotikoaren burualdea.

Harlandu erraldoiez eraikia eta ondo eskuairatua, Santa Margaritaren izenpean zegoen. Kanpoaldean, inposta bat ageri da -barrualdean gurutze-ganga sinplearen abiaburua da-, eta leiho eder bat, zirkuluerdiko arkuduna, baketoiduna zutabeen gainean, landare-kapitelak eta giza burualdeak dituena, gainean diamantezko punta lodiko arkibolta bat duela.

Barrutia, oso garaia eta estua, pinturaz estalita dago erabat. Inskripzio batean adierazten denez, 1572. urtean egin zen. Oinplanoak zati txiki bat du, zuzena, portada irekitzen dena eta bertatik harrizko eskailera aldapatsu batzuk jaitsi behar dira. Fajoi-arku batetik barrena, zutabe bikoitzetan bermatuta dagoena. Zutabe horiek roleodun kapitel landuak dituzte, eta zirkuluerdi-formako absidera igaroko gara. Absidea gurutze-ganga bakunez estalita dago, eta nerbioak garaipen-arkuaren antzeko kapitelak dituzten zutabe txikietan bermatuta daude.

3digitaletik jasoa:

Gain batean kokatuta dagoen elizaren alboko bista. 1200 urtearen inguruan egindako eraikuntza protogotikoa da. Harlanduzko harrizko eraikina da eta, bere hormak, horma-bular batzuetan bermatuta daude. Bi horma-bular horien artean, teilatutxo batez estalita dagoen sarrerako atea dago. Zutabe finetan bermatuta dauden ederatzi arkibolta zorrotzez eta hauts-babes batez osatuta dago. Bere eskuinean dagoen horman, trazeria duen arku zorrotz bat irekitzen da. Elizaren oinetan, oinplano angeluzuzena eta bi isurkiko teilatua dituen dorrea altxatzen da.

Atari nagusira iritsi aurretik atetxo bat ikusgai da. Bertatik kriptara sartzen da. Herriko bisitak egiten direnean soilik irekitzen dute eliza, baina merezi du monumentuaren barneko aldea ezagutzea. Kriptan eta elizan ertaroko horma margoak daude.

Argazki batzuk kripta eta elizaren barneko aldea ezagutzeko:

Kripta eta bere margoak

Kriparen ginbel baten xehetasuna

Bertze kapitel baten xehetasuna

Kriptatik irten eta goiko aldean elizaren atari nagusia dugu.

Elizaren barneko argazki batzuk:

Elizaren buru aldeko ganga

Galipentzuko margoak

San salvadorreko margoen xehetasuna

Gallipienzoko San Salbador parrokia-eliza zaharra bi garai desberdinetan egindako horma-pinturekin apaindu zuten. Gaur egun, hasieran kapera nagusi poligonaleko hormak zituzten bi dekorazio horiek, euskarritik askatuak, Iruñeko Nafarroako Museoan kontserbatzen dira. Gallipienzoko elizan pintura zaharrak zeudela Madrazok ohartarazi zuen joan den mendean. XVI. mendean jarritako erretaula, nahiko monumentala izan arren, ez zen nahikoa izan burualdeko bost horma-atalak estaltzeko, eta alboetan muturreko eszenetako batzuk ageri ziren. Uste zen ikusgai zegoen margolana besterik ez zegoela, landa-izaera nabarmeneko pintore bati zegokiona, azken gotikoaren orientazioen arabera, XV. mendean oso data aurreratua zuena. Segurtasun-arrazoiak zirela medio, hormetako horma askatzeari ekin ziotenean, ikusi ahal izan zen haren azpian bazegoela beste bat zaharragoa, fresko-freskoan egina, eta haren eszenak, gaiaren arabera, berrienei zegozkienak, nahiz eta haren estiloa, logikoa denez, berarengandik nabarmen desberdina izan.

San salvadorreko margoen xehetasuna

Elizaren buru aldea korotik ikusita

Gako baten xehetasuna

Gako ezberdinak

Galipentzu San Salvadorreko ataritik

Elizaren goiko partetik muinoaren tontorrera gerturatuko gara. Bertan gaztelu zahar baten aurriak ikusgai dira.

Gallipienzo herria, X. mendetik XV. mendearen amaierara arte, Gaztelu batek babesten du, eta muinoaren kota gorenean dago. Iristen ziren musulmanen espedizio beldurgarriak Ebro ibarretik Aragoi ibaiaren ibilbideari jarraituz, gaur egun herria Zaharra bezala ezagutzen denaren baserria babesteko eraikita. Geroago, Mugak gorde eta defendatzen zituen ekialdeko defentsa-lerroaren parte izatera igaro zelarik. Gaur egun haurri batzuk bertzerik ez dira gelditzen.
Blog honetan informazio gehiago irakurgai. Edo artikulu hau jaitsi dezakezue.

Gaztelu zaharra

Gaztelu zaharretik herria eta Aragoi ibarra

Panoramika gaztelutik

San Salvador eta Galipentzu gaztelutik

Tontorretik berriz San Salvadorrera gerturatu eta bere gibeletik pista batetara jaitsiko gara.

San Salvadorren gibeleko partea

Pistatik jarraitu beharko dugu, Aragoiko haraneko eremu zabala gure ezkerretara izango dugularik. Eremu despopulatua, Murillo eta Zarrakaztelu artekoa.

Erromeroa

Zatitxo bat pistatik egin ondoren, bidegurutze batetara iritsiko gara eta oraingoan ezkerreko norantza jarraitu beharko dugu metro gutxi batzuetan.

Bidegurutzean ezkerreko aldera

Segituan pista nagusia utziko dugu, eskuinetik gorantz doan pista estuagotik jarraitzeko.

Eskuineko pistatik gora segi

Pista honetatik mendate batetara iritsiko gara. Hantxe pista utzi eta gure ezkerretik aurrean izango dugun muinorantz jarraitu beharko dugu, mendi-ertzera iristeko.

Mendatean pista utzi

Ezkerreko bidexkatik muinorako igoerari ekin

Bide estu honetatik eta landaredi oparoaren artetik, poliki poliki muinora iritsiko gara eta bertatik mendi ertzera aterako gara.

Muionaren goiko aldean bidetik eta mendi ertzetik segi

Altuera irabazi bezain laster, bi haranak ikusgai izango ditugu. Eslava aldekoa eta Aragoiko haranatik Uxue artekoa.

Amildegiaren paretik jarraituko dugu

Tontor edo muino ezberdinetatik igaroko gara

Uxue

Muino ezberdinetatik igaro ostean, Beragu mendira iritsiko gara.

Eremu hau 2022ko ekaineko suteetan kiskaldu omen da, beraz ez dakit nola izango den bidea tarte honetan.

Beragu mendia

Beragu menditik aurrera jarraituko dugu, bertze tontor bat bisitatzeko.

Bertze tontorra Santa Criz aztarnategiaren parean dago.

Tontorretik

Panoramika tontor honetatik

Beragu mendia

Azken tontorretik atzera egin beharko dugu bidetik, mendatetxo batetara iritsi arte. Bertan bidexka bat dago magaletik beherat zuzen, pistara ateratzeko.

Uxue

Mendi lepotik ezkerratatik beherat

Bidexka estutik zuzen jaitsi

Bidearen zati hau ez dakit nola gelditu izan den sutearen ondoren, tamalez garbiago jaisteko baina bidexka galdu izan delakoan nago.

Bedi estutik zuzen jaitsi pistara

Pistara atera eta ezkerretik jarraitu beharko dugu. Itzuleran pista beretik jarraitu beharko dugu.

Pistatik ezkerrerantz Santa Crizera iristeko

Aurrerago bidegurutze batetara iritsiko gara. Eskuineko pistatik beherantz jarraitu beharko dugu.

Bidegurutzean eskuinetik beherantz segi

Pistatik altuera galtzen dugu

Oraingo pistak, altuera nahikoa galduko du, Santa Criz aldera iristeko.

Pista nagusia bertan utzi

Aurrerago eta ereindutako eremura iristerakoan bertze bidegurutze bat topatuko dugu. Bertan eskuinetik, aurri batzuk diren tokitik pista nagusia utziko dugu, eskuinetik jarraitzeko. Igoera aldiz bertze pista honetatik egingo dugu.

Eskuineko pistatik segi

Bidegurutzean borda edo korta baten aurriak ikusgai izango ditugu.

Bordaren aurriak

Trokatxo batetatik beherat ekin beharko dugu, ereindutako zelaien ertzeetatik.

Aurriak

Beherago troka zabalago batetara iritsiko gara eta hau gainditu beharko dugu bertze ertzetik, muinoari buelta emateko. Puntu batean pista desagertzen da, ereindutako eremuak gehiegi zabaldu izan dituztelako, beraz momentu batean zelai bat zeharkatu beharko dugu berriz ere pista agertu arte.

Ereindutako eremua bidea irentsi duenez, aurrera segi pista topatu arte

Apur bat aurrerago borda eta korta zahar batetara iritsiko gara. Jada Santa Criz aztarnategiaren eremuan dagoena.

Borda kortarekin

Eraikin honetan erromatar hiriaren harri batzuk berrerabili dituzte eta ikusgai dira.

Erromatar garaiko aztarnak ikusgai

Eraikinetik nekropolia

Bertan pista zabalago batetara aterako gara eta ezkerretik nekropolisa bisitatzera gerturatuko gara.

Nekropolisa

Informazio ohola

Nekropolisaren informazioa:

Santa criz webgunetik jasoa.

Bizidunen hiriaren ispilu eta isla, nekropoliak modu estandarrean laburbiltzen du Santa Criz ziuiten bilakaera kronologikoa. Erromatar aurreko oppidum gisa existitzen da V./IV. mendetik. K.a. I. mendearen amaieran, Era aldatzean, itxura zibikoa hartu zuen, ziurrenik, udal-estatutua sustatzeko. K. a. Vespasiano enperadorearen garaian. Hiriaren hegoaldean dagoen eta hirigunetik bananduta dagoen nekropoli horren aztarnek Historia zoragarri bezain gorabeheratsuaren protagonisten aberastasuna eta izenak – Calpurnii, Aemilia Vafra, Pikula – Ekartzen dituzte gogora.

Nekropolisa

Nekropolisa bisitatu ondoren, berriz ere kortara gerturatuko gara eta oraingoan zuzenean muinora igoko gara. Aztarnategiaren eremu hau industu gabe dago baina ikuspegi ederra eskainiko digu Foroaren inguruan.

Nekropolia eta bordaren aurriak

Santa Crizeko muinoa

Aurreneko muinotik aztarnategitik industuriko eremua, hots, foroa ikusgai. Goiko partean ertaroko dorrearen aurriak.

Foroa eta ertaroko dorrea

Foroa

Ertaroko dorrearen aurrietara gerturatuko gara, handik foroa bisitatzera jaisteko.

Dorrearen aurriak

Foroa

Santa Criz inguruko informazioa:

https://www.santacrizdeeslava.com/

Informazio gehiago aurreko sarrera batean: https://mendikosterak.blogspot.com/2022/04/eslavatik-abaitz-eta-santa-criz.html

Foroa

Hiria bisitatu ondoren, bide nagusitik pistara eta aparkalekura jaitsiko gara. Bertan mahaiak daude, indarrak berreskuratzeko toki aproposa.

Informazio ohola

Indarrak berreskuratu ondoroen, pistatik gora jarraituko dugu, gure ezkerretik. Eta metro gutxi batzuk aurrerago bidegurutze batetara iritsiko gara. Ezkerreko pista jarraitu beharko dugu Galipentzura iristeko.

Bidegurutzean ezkerreko pistatik segi.

Pistatik jarraituko dugu, aurretik debideraturiko bidegurutzera iritsiz eta aldapan gora jarraituz.

Beragu mendia

Beragu behetik ikusita

Pista nagusia jarraituz, Galipentzura gerturatuko gara.

Galipentzutik gertu, bihurgune batetara aterako gara. Oraingoan ezkerreko pistatik beherantz jarraituko dugu Galipentzu zaharreko beheko aldera iristeko.