Plazaola Leitzatik Bizkotxe meatokietara

Plazaolako bidegorriko zati interesgarri bat aurkeztuko dut sarrera honetan. Leitzatik abiatuta Bizkotxeko meatokietaraino eta itzulera. Bizikletaz modu erosoan buruturiko ibilbidearen balio erantzia, Plazaola trenbidearen sorrerarekin zerikusia izan zuten meatoki nagusienak bisitatuko ditugula. Normalean txirrindulari eta oinezkoek ingurutik igarotzen dira baina ez dituzte ereme berezi hauek bisitatzen, beraz erne ibili bere ezagutza merezi bai du.

Ibilbidearen xehetasunak Wikolocen

Powered by Wikiloc

Bizkotxeko meatokien inguruko informaziarekin bideoa:

Ibilbideko bideo laburra:

Ibilbidea

Ibilbidea

Ibildidea 3 D formatuan

Altimetria

Leitzan kultur etxean meatokiak indarrean izan ziren garaiko tresneria erakusgai dute, beraz geltokira aparkatzera joan aurretik, bisitatxo bat egiterik dago.

Mea gizonen tresneria. Karburoak

Karburoa

2021eko apirilaren 24ean Leitzako kultura aretoan Plazaolaren inguruko jardunaldiak ospatu genituen eta bertan Ondare Immaterialaz eta Plazaola trenbidearen inguruko historiaz aritu ginen, europako Trail Grazers proiektuaren barne.

Goizeko jardunaldiaren ostean, ibilbide laburra egiteko prest izango gara.

Karburo mota ezberdinak

Kaskoak

Leitzako geltokira gerturatuko gara bertan kotxea utzi eta bizikletak atera ostean, ibilbidetxoari abia emateko. 

Leitzako Plazaola geltokia

Xabier Cabezonen azalpenekin geltokiaren informazioa jasoko dugu ibilbidearekin hasi aurretik.

Informazioa bere webgunetik: http://www.plazaola.net/estaciones/leitza.html 

El edificio, de 1ª clase, sigue el estilo propio de casi todas las estaciones navarras: es de planta rectangular (aproximadamente 20x7 metros) y dos alturas, con tejado a dos aguas. Está construido con piedra gris y con las cantoneras y marcos de ladrillo rojo.
La planta baja alojaba una oficina (dos despachos y la ventanilla para los billetes), sala de espera y almacén de equipaje, transformado más tarde en cantina aprovechando el mostrador de los bultos. También había lavabos. En la primera planta estaba la vivienda del jefe de estación. El andén estaba cubierto por una marquesina.

Estación de Leitza en 1914. Foto: Archivo Municipal de Pamplona

Junto al edificio de la estación había otro destinado a almacén de mercancías. Era del mismo estilo y dimensiones, con una planta y tejado a dos aguas, idéntico a los almacenes de las otras estaciones que comparten arquitectura. El almacén estaba situado en el muelle de mercancías de la estación.
Además del andén principal existía otro entre las dos vías.

Instalaciones

Frente al almacén, al otro lado de la vía había un pabellón destinado a depósito de locomotoras y cochera, a la que estaban asignados dos coches de viajeros. Disponía de vías para maniobras y un puente giratorio de 12 metros para las locomotoras, así como dos depósitos de agua (de 8.500 litros cada uno).

En esta estación había una báscula puente para vagones, de 20.000 kg; una báscula para mercancías de 2.000 kg y otra de 500 y una grúa manual de 5.000 kg. Contaba con teléfono, como las demás estaciones.

Leitzako geltokian

Leitzako geltokia

Bertze sarrera honetan bilduriko informazioa Plazaola trenbidearen inguru: Mendiko osterak: Iruña Irurtzun Plazaolatik - Oskia Iruña (mendikosterak.blogspot.com)

Plazaola trenbidearen inguruko informazioa ederra topatu dezakezue web honetan http://www.plazaola.net/ , bertatik jaso dut honako hau:
"La Ley de Ferrocarriles Secundarios y Estratégicos de 1908 establecía la necesidad de un ferrocarril uniendo Pamplona con Pasajes. Para ello se contemplaba la posibilidad de aprovechar la línea Plazaola - Andoain ya existente en el Leizaran. El nuevo propietario del ferrocarril, la Sociedad Minera Guipuzcoana, se presentó al concurso, obteniendo la concesión del tramo de Pamplona a Plazaola el 19 de octubre de 1910 (55,983 km) y de Andoain a Lasarte (empalmando aquí con los Ferrocarriles Vascongados) el 18 de marzo de 1911 (7,976 km), también con ancho de vía de 1 metro. Dichas concesiones le autorizaban a efectuar transporte de viajeros. De esta manera quedaron unidos los tres tramos (correspondientes a tres concesiones diferentes) para crear un ferrocarril único.
Las distancias construidas entre Pamplona - Plazaola (estación) y Andoain (estación) - Lasarte (estación y empalme) se corresponden con las que figuran en las respectivas concesiones. Sin embargo, aunque la concesión del tramo original de Plazaola a Andoain era de 22,006 km (y así se recoge en muchos documentos), en realidad el trazado primitivo resultó ser de 21,1 km aproximadamente. Al unir este tramo con los de las nuevas concesiones se hicieron en él una serie de modificaciones , con lo que su longitud definitiva se estableció en 20,195 km. De esta manera, entre Pamplona y Lasarte el tren recorría 84,155 km.
En Lasarte el tren se unía con los Ferrocarriles Vascongados, por cuyas vías llegaba hasta San Sebastián, utilizando ambos la misma estación de Amara. Desde ésta los vagones de mercancías (que ya no transbordaban en Andoain) continuaban por el ferrocarril de San Sebastián a Hendaya (el “Topo”) hasta el puerto de Pasajes.
El ingeniero autor del proyecto y director de las obras fue el donostiarra D. Manuel Alonso de Zabala, quien tuvo como ayudante al ingeniero militar D. Antonio Liaño. El presupuesto de las obras era de 13 millones de pesetas. En el tramo Pamplona - Latasa las obras fueron dirigidas por D. Fermín Marquina; en el de Latasa - Huici por D. Félix Oráa, y en el de Huici - Plazaola por D. Emilio Tobalina. Los primeros trenes de prueba llegaron a Pamplona el 2 de diciembre de 1913.
Para cubrir el nuevo servicio mixto de viajeros y mercancías entre Pamplona y San Sebastián se adquirieron siete nuevas locomotoras de vapor, de las casas alemanas Krauss y Maffei.
La inauguración fue el 19 de enero de 1914, encontrándose en la estación de Huici (en medio del paisaje nevado) los trenes procedentes de Pamplona y San Sebastián, que llevaban a las autoridades e invitados. Tras la bendición, se trasladaron a Pamplona, donde se celebró la inauguración.
El servicio al público fue abierto el 25 de enero de 1914.
El tren, que en principio nació para transportar el mineral de Plazaola hasta Andoain (con destino a Pasajes), continuó desarrollando dicha tarea a pesar del giro dado por el transporte de pasajeros. Pero tal actividad se vio un tanto reducida, ya que las minas dejaron prácticamente de funcionar antes de 1920. Durante la guerra civil, y en la segunda guerra mundial, volvieron a estar activas, reanudándose el transporte de mineral. En concreto, entre 1932 y 1943 fueron explotadas por la “Sociedad Minera Aralar”, de propiedad alemana. Esta sociedad se creó para intentar beneficiar las minas de cobre de Aralar, con resultados muy pobres.
Otra de las actividades de este tren fue el transporte de madera. Se hacía ocasionalmente, ya que los montes del valle del Leizaran quedaron agotados y despoblados durante la guerra 1914 al 18.
Efectuaba también otros transportes más variados, tales como ganado y víveres. Durante la guerra de 1936-39 y la postguerra el estraperlo estuvo a la orden del día, al igual que en otros trenes similares. De esta época se cuentan infinidad de anécdotas.
Al final, la Compañía obtuvo el 5 de septiembre de 1958 el permiso para levantar las vías y cerrar definitivamente la línea."

Ibilbidearen hasiera

Bidegorria zabala eta erosoa da. Toki batzuetan kotxeren bat topatu dezakegu, baserri baten batetarako bidea gurutzatu egiten duelako, baina bizikletarekin lasai ibiltzeko aproposa oso da. Gainera gaurko hasiera aldapan beherat izango da Bizkotxe arte, itzulera aldapan gora den arren, desnibel gehiegi ez dugu egingo.

Bidegorrian

Tren bide honek zeharkatzen duen eremua menditsua denez, zenbait tunel topatuko ditugu ibilbidean zehar. Leitzako geltokitik gertu izango dugu aurrenekoa.

Aurreneko tunela

Tarteka paisai zabalak ikusteko aukera izango dugu eta eremu atlantiko honetan berdea nagusi izango dugu edonora begiratuta ere. 

Trenak lubaki ederrak sortu behar izan zituen desnibela mantentzeko eta horregatik tarteka guztik inguraturik ibiliko gara.

Lubakia

Zenbaitetan pistak tren bidetik goitik igarotzen dira eta halako zubi-tunelen azpitik igaro beharko dugu.

Tunel zubia

Bigarren tunel batetara iritsiko gara. Luzeegiak ez direnez ez da argia beharrezkoa izaten.

Bigarren tunela

Xabierrek informazio hau ematen du Plazaolako trenbideko tunelen inguru:

Plazaolako trenbidearen ezaugarri nabarmenetako bat bere ibilbidean zituen tunel ugariak ziren. Iruñea eta Lasarte artean zeuden 84 kilometroetan trenak 67 tunel zeharkatu behar zituen. T0tik T66ra arteko zenbakiak zituzten, Iruñetik abiatuta.

Iruñeko linearen eta Irurtzungo geltokiaren artean (23,6 km-ra) 4 tunel baino ez zeuden (T0tik T3ra). Larraungo harana zeharkatzen zuen zatian, Kantabriako eta Mediterraneoko uren banalerroraino, hurrengo 11 tunelak zeuden (T4tik T14ra, ia 18 kilometrotan).

Ibilbidearen punturik altuenean (625-650 m) Uitziko tunela dago (T15), Larraungo haran mediterraneoa Leitzarango kantauriarrarekin lotzen duena. Tunel hori, 2.630 metroko luzerarekin, ibilbide osoko luzeena da, eta penintsulan bide estuko trenbiderik luzeena izan zen urteetan.

Nafarroako Leitzaran ibaiak (12 km) 15 tunel zituen (T16tik T30era). Horietako batek, Leitzako tunelak (T23), 646 metroko luzera du.

Trenbideak Gipuzkoako Leitzaranetik jarraitzen zuen, eta 19 kilometroko ibilbidean 31 tunelek zulatzen zuten (T31tik T61era). Hemen dago haitzuloen kontzentraziorik handiena: 20 tunel (T31-T50) 10 km-tan.

Azken 18 kilometroetan, Andoain eta Lasarte artean, trena bost aldiz zihoan lur azpitik (T62tik T66ra).

Tuneletik irtetean

Tren bidearen xehetasun batzuk Xabier Cabezonen webetik eta azalpenetik bilduta:

Trenbideak metro 1eko zabalera zuen (bide estu estandarra). 26, 32 eta 35 kg/m-ko erreiez egina zegoen. Bere ibilbidea problematikoa zen: trenak 25 milaren baino gehiagoko aldapak gainditu behar zituen hiru kilometrotan, eta 80 eta 90 metroko erradioak zituzten bihurguneetara mugatu behar zuen (oro har, beste trenbide batzuetan ez ziren 20 milaren gainditzen eta ez zen 120 metroko erradiotik jaisten). Andoainen trena 65 metroko altueran zegoen itsasoaren mailatik, eta Gipuzkoako irteeraraino (Leizaran zeharkatuz) 405 metrokoa zen, 20,2 kilometrotan 340 metroko desnibela gaindituz. Horrek esan nahi du ia 17 milareneko batez besteko aldapa dagoela.

Linea hiru kontzesioren emaitza zen: Iruñetik Plazaolara, 55,983 km-koa; Plazaolatik Andoainera, Leitzaranetik (22,006 km-koa emakidan, 21,1 km-koa eta gero 20,195 km-ra aldatua); eta Andoaindik Lasartera, 7,976 km-koa (7,977 km-koa), 84,155 km-koa.

Trenbidearen bertze lubaki bat

Apur bat aurrerago Leitzaraneko autobidearen azpitik igaro beharko dugu.

Leitzaran autobidearen egituraren azpian

Aurrera jarraituko dugu eta Plazaolako geraleku zahar batetara iritsiko gara. Eraikina aurrietan ageri zaigu bidegorriaren aldamenean

Plazaola geralekua

Geraleku honen inguruko informazioa:

Leitzako udalerria, Nafarroa-Gipuzkoa mugatik 100 metro hegoaldera eta Plazaolako baserritik eta burdinolatik 300 metrora. Horiek eman zioten izena tokiari eta, hedaduraz, trenbideari. 30. tunelaren irteeran (Olaso).

Geralekua. Solairu bakarreko eraikin txikia da, lau gela ditu, 11 bider 4 metrokoa eta adreiluz egina.

Telefonoa zeukan, beste geltokiek bezala.

Trenbidea bitan banatzen zen geltokian, eta, ondorioz, zubi bat eraiki zen Frankio errekaren gainean, bide bakoitzerako, nasa eta guzti.

Geltokiaren ondoan Tomas Mugicaren karburo-fabrika zegoen. Bere eraikin batean kantina bat zegoen.

Geltokiko eraikina erortzear dago, eta hormen erdia baino gehiago desagertu da. Zubiak eta nasak egoera onean daude.

Plazaolako geralekua

Geralekuaren ostean geldialdi bat egingo dugu azalpenak jasotzeko eta Olasoko tunel eroria ikusi ahal izateko. Egun bidegorria errepide zaharretik doa.

Olasoko tunelerako bidegurutzea

Aurrera jarraitzeko zubia bat izango dugu.

Frankio gaineko zubia

Informazio ohola

Olasoko tunela gibelean

Plazaolako geralekua

Xabierrek halako azalpenak ematen ditu Plazaolako tren bideko tunelen inguruan:

Olasoko tunela

Olasoko tunela

Bidegorritik beherantz jarraituko dugu Frnakio errekaren gainetik igaroz.

Plazaola bidegorria

Aurrerago bertze tunel bat topatuko dugu.

31. tunela

Tunelaren barruan

Baina tunela zeharkatu aurretik ezkerreko aldetik Leitzaran ibaira jaitsiko gara. Bertan meatokiak eta mea gizonen eraikin zaharren aurriak bai dira. Hantxe azalpen berriak jasoko ditugu Burdina taldeko kideen eskutik. (Bideoan entzun eta ikusi daitezke https://www.youtube.com/watch?v=CXnM8jw_h_I )

Barrakoiaren aurrietan

Barrakoi baten aurriak

Leitzaran barrakoitik

Ibaiaren bertze aldeko meatokia

Leitzaran

Leitzaran

Meatoki zaharra urez beteta

Meatokiaren sarrera

Leitzaran

Meatokia

Barrakoia

Meatoki eta aurrien bisitaldiaren ostean tunela gaindituko dugu. Bertze aldean guarda railen eraikintxo bat dago.

Guarda railen eraikina

Tuneletik irtetean

Apur bat aurrerago zubi bat izango dugu Leitzaran errekaren bertze ertzera bideratuko gaituena.

Zubia

Leitzaran zubitik

Zubitik gertu tunela ikusgai

Zubitik oso gertu bertze tunel bat izango dugu.

Tunela

Tuneletik igaro eta apur bat aurrerago berriz ere Leitzaran ibaiaren bertze ertzera igarotzeko tunela izango dugu. Eta honen bukaeran bertze tunel bat dago.

Bertze zubia

Baina gaurkoan ez dugu tunela gaindituko, ezkerretik bide zaharretik apur bat atzerantz joko dugu Bizkotxeko meatokia eta bere eraikinak bisitatzeko. Bideko altxor ezkutua.

Tunela igaro ordez ezkerreko bidetik

Zubia

Xabierrek halako informazioa ematen digu desbideratze honen inguruan:

Gipuzkoako Leizaran ibaiaren ibilbidearen barruan, trenbideak hiru desbideratze izan zituen industria-instalazioetara sartzeko:

* Bizkotxeko kargategien bidea desbideratze bihurtu zen, P20 eta P21 zubietatik eta 2. tuneletik trazadura berritu baitzen, eta bi muturretatik lotu zen ibilbide berriarekin.

Trenbidearen desbideratzea

Desbideratze honetatik aurrera egin eta topatuko dugun aurreneko eraikina ikatz biltegia topatuko dugu.

Ikatz biltegia

Bizkotxeko labe garaiak ikatzarekin funtzionatu egiten zutenez, trenak hona ikatz tonak ekartzen zituen eta ondoren labe garaietatik ateratako minerala eramaten zuten. Meatoki hauen ustiaketan datza trenbide honen eraiketaren arrazoi nagusietariko bat.

Ikatz biltegia

Ikatz biltegian azalpenak jasotzen

Bizkotxeko eremua xarmaz beterik dago. Eraikin industrialak naturak ezkutaturik, historiaren aro garrantzitsu batetara garamate.

Bizkotxeko labe garaietarako bidean

Bizkotxeko labe garaiak eta kargaderoak

Mearen kargatokia edo biltegia

Mearen biltokia

Bizkotx eta Mustar mineralentzako instalazioak

Bizkotxeko kargategiak - Bizkotxeko meategien mailarik baxuenean ("Plazaolako meategiak") minerala kiskaltzeko hiru labe zeuden, eta horien egoeran garraiatzen zen. Labe horien azpian mineral-biltegiak zeuden. Tobera handiak ziren, guztira 25 bider 6 metro neurtzen zutenak. Behealdean, deskargako sei tranpolatxo zituen, zuzenean trenbidearen gainean ematen zutenak. 1914an trenbidea handitzeko egindako aldaketekin, trenbide hori desbideratze bihurtu zen, bi muturretatik trenbide nagusiarekin lotuta.

Bizkotxeko labe garaiak

Bizkotxe inguruko azalpen gehiago (Bideoan entzun eta ikusi daitezke https://www.youtube.com/watch?v=CXnM8jw_h_I )

Bizkotxe

Bizkotxe

Bizkotxe

Labe garaia

Barrutik labearen tximinia

Labe garaia barrutik

Bizkotxe

Bizkotxe

Bizkotxeren goiko aldetik labea

Bizkotxe

Bizkotxe

Bizkotxen azalpenak jaso eta gero eta eremu berezi honetaz gozatu ondoren, berriz txirrindulak hartuko ditugu eta Leitzara itzuliko gara, Plazaolako bidegorria ezagutzeko gaurko ibilbideari amaiera emanik.