Sesma. Espartzuaren bidea

Sesmatik espartzuaren eremua ezagutzeko ibilbide zirkularra aurkeztuko dut sarrera honetan. Ibilbidea herriko hilerritik abiatuta, espartzu ermu ezbedinak ezagutzera eramango gaitu eta bidean Sobrepeña mendira igotzeko aukera izango da. Ibilbidearen balio naturalistiko eta geologikoa handia da. Espartzuaren landareak eta bere berezitasunak ikusteko aukera izango da eta aldi berean paisai dotoreak, uraren eta haizearen higaduraren poderioz sortutakoak bisitatuko dira. Ibilbidea burutzerakoan kontuz ibili behar da lokatza bada, zenbait tokitan aurrera joatea zaildu dezakeelako eta trokaren jaitsieraren.

Ibilbidearen xehetasunak Wikilocen:

Powered by Wikiloc

Ibilbideko bideoa:

Ibilbidea eta altimetria:

Sesmako espartzuaren ibilbidea

Ibilbidea 3 D formatuan ikusgai:

Ibilbidearen altimetria

Sesmako hilerritik aterako gara ibilbidea burutzeko. Aurreneko metroak pistatik zuzen egingo ditugularik.

Hilerritik abiatzean

Segituan bidegurutze batetara iritsiko gara eta ezkerretik beherantz jo beharko dugu. Itzulera aldiz bertze zuzeneko bidetik egingo dugu, ibilbide zirkularra burutuz.

Ezkerretik beherantz

Apur bat aurrerago bertze bidegurutze batetara iritsiko gara eta oraingoan Las Pilaseko trokatik ateratzeko eskuineko pistatik jarraitu beharko dugu. Eremu honetan espartzua topatuko dugu ereinduriko lurren bazterretan.

Eskuineko pistatik Las Pilaseko troka gaindituz

Las Pilas troka gainditzen

Ibilbidea espartzuaren kulturaren babesaren barruan dago.

Sesman espartzuaren kultura babesteko proiektua burutu izan dugu azken urteetan. Horien inguruko informazioa Antropologiako XV. kongresuan bildutako komunikazioan irakurgai dago. Bertan komunikazioa deskargatzerik dago.

Komunikazioak azken lau urteetan Sesma herrian izandako esperientzia deskribatzen du, non babes proiektu bat gauzatzen den. Marokoar jatorriko etorkinen espartzuaren kultura ere badutenak eta  erkidegoko espartingintza tradizionalaren kulturari buruzkoa arteko loturaren bidez.

OKIren babes-proiektuen artean, Sesma herrian garatzen ari den Espartzuaren kultura babesteko proiektua dago. Jardunbide egokien adibide hori azken hiru urteetan garatu da. Egindako proposamenak, horien esperientziak eta ezaugarriak, eta herriko errealitatera egokitzea izan dira proiektuaren gakoak. Proiektu bizia eta parte-hartzailea da, eta urteen poderioz bilakatzen eta egokitzen joan da. Hainbat ekintza entseatu dira, lankidetza desberdinekin aberastutako proiektu bat osatzera eraman gaituztenak. Inguruko errealitatera eta momentura egokitutako proiektua dela esan daiteke, eta saiakera eta akats batzuen ondoren, arrakastarako formula bat lortu duela dirudi.

Herri honetan jarduteko erabakia hartzeko arrazoia hau izan da, 1914. urtetik joan den mendeko 60 urteetako hamarkada arte espartzuaren lanak tradizioz garrantzi handiena izan duen Nafarroako herria izan delako. Herri honetan Esparteroen Sindikatu Katolikoarekin, biztanleriaren zati handi baten lana biltzen zen.

Ogibidea zen albardinak biltzea, zuntza pitzatzea, hariak soketan bihurritzea eta etxeetako sarreran edo ukuiluetan kokatutako irazkin egituretan jostea. Horiekin, esterak, seroiak, alforjak eta kosta-zuntzak egiten ziren, bai eta nekazaritzarako mota guztietako uhalak ere. Lehengaien edo erreminten gastuak oso txikiak ziren, eta horrek erraztu egin zuen sesmorik pobreenak, landako brazeroak, lan horretan aritzea jornalaren osagarri bat lortzeko.

Espartzua

Bidearen bazterretan, bertze landareak ateratzen ez diren edo ereindu ez den tokietan espartzua ageriko da.

Bidean espartzua topatzen

Espartzua

Eremu lehorretan edo sasi idorretan loratzen da espartzua

Espainiako Ondare Kulturaleko Institutuaren webgunean espartzuaren kultura babesteko Plana irakurgai da.

Toki berezietan edo bertze landareek erabiltzerik ez duten tokietan ager daiteke

Espartzua zuntz bat da, estepa iberikoetako bi landare bereizgarrietatik ateratzen dena: atotxa eta albardinetik. Erregistro arkeologikoak adierazten du gizakiak gutxienez 30.000 urtez erabili duela.

Espainiako arkeologia-erregistroak Paleolito garaiko espartzuaren artisau-eraldaketaren lekukotzak ditu. Zenbait autore klasikok, batzuetan, erreferentzia egin zioten, baina XVI. mendetik aurrera gero eta ohikoagoak izan ziren haren erreferentziak. XVIII. mendearen amaieran, Estatua bere garrantzi ekonomikoaz jabetzen hasi zen. Garai horretatik aurrera, manufakturen instalazioa handitu egingo da. XIX. mendean Britainia Handiak jasan zuen paperaren krisiak, inoiz ez bezalako hazkundea eragin zuen zelulosa-orea fabrikatzeko espartzuaren esportazioan. XX. mendearen erdialdera, zegoen eskaintzarekiko genero-eskaera handiak ekonomia nazionalerako funtsezkoak ziren sektoreen hornidura-gabezia eragin zuen, eta Estatua ekoizpena berrantolatzeko esku hartzera eraman zuen. 60ko hamarkadaren hasieran, nekazaritza-lanen mekanizazioak eta merkatuan materia plastikoak agertzeak haien erabilera bertan behera uztea eragin zuten, eta haien garrantzi sozioekonomikoa amaitu zen.

Espartzu landareen adibideak

Espartzuaren berezitasunen artean, higaduraren kontrako kontrolarena hanpatu genezake. Lurrak gehiago ez igatzen eta bere baitan haizeak eramaten duen lurra biltzeko ahalmena du. Eta landare sortan hezetasuna gordetzekoa ere.

Sobrepeña eta Peña Rasa

Plan Nazionalaren ezaugarriak:

Espartzuaren Kultura babesteko interesa sortzen duen ondarea babesteko beharrak justifikatzen du, hura desagertzeko berehalako arriskuaren aurrean. Aurrekaririk gabeko globalizazio teknologiko eta ekonomikoaren testuinguruan, ondare hori, oraindik bizirik dagoena, azkar hondatzen da. Premiazkoa da plan honetako estrategiarik nabarmenenak abian jartzea, oraindik ezagutzak transmiti ditzaketen pertsonen adina dela-eta.

Bidetik paisai geologikoa behatzen

Espartzu bertze landare bat toki berezian

Higaduraren kontrako babes landarea dela argi da argazki honetan

Pistak gora egingo du eta ahalegin gutxiren ostean tontorreko eremuetara iritsiko gara. Terraza edo plana den honetara iristean, eskuineko pistatik jarraitu beharko da.

Eskuineko pistatik segi

Inguru honetan ere zenbait espartzu landare sorta topatuko ditugu.

Eskuinetik planaren ertzerantz

Pista honetatik mendiaren amildegirantz bideratuko gara. Apur bat aurrerago pista utzi eta bidexka batetatik terrazaren ertzera gerturatu beharko dugu, handik aurrera jarraitzeko. 

Pistatik aurrera egiten

Puntu honetan pista utzi eta eskuinetik, ereindutako eremuen bazterretik aurrera jarraitu beharko da. Ikuspegiak ederrak izango ditugu Sesma eta Lerin herrien haranetara.

Eskuinetik jarraitu, pista utziz

Bide zahar eta batzutan landa eremuen bazterretik beretik jaraitu beharko da. 

Amildegiaren eredua

Alde batetik taula edo terrazaren ertzetik ikuspegi zabala izango da eta bertzetik ereindutako lurrak mugakide izango dira bidean zehar. Paisai antropizatu honetan naturaren eremu ederra dugu.

Sesma herria bertatik ikusgai

Las Pilaseko trokaren goiko partetik jarraitu beharko da, bertetik eskaintzen zaizkigun paisaietaz gozatuz.

Terrazaren puntu batetik aurrera Sobre Peña ikusteko aukera izango da. Taula honetatik ibiltzean, aldiro landa eremua eta higadurak sortutako amildegien artean izango gara.

Sobre Peña

Sobre Peña

Eta azkenik Sobre Peña mendiko tontorrera iritsiko gara. Bertze batzuetan ez bezala, kasu honetan mendi tontorrera aldaparik gabe iritsiko gara. Tontorrean erpin geodesiko bat dago, puntu estrategikoa denaren isla. 

Sobre Peña

Peña Rasa Sobre Peñatik. Bere gibelean Jurramendi

Ikasleen talde argazkia

Sobre Peñatik aurrera jarraituko dugu, amildegitik oso gertu, bertze tontortxo batera bisitatzeko.

Urtaro honetan uzta bilduta dagoenez, zatitxo batzuk landa lurretatik zuzen egiteko aukera izango dugu. Bertzelakoan bazterreko bidexkatik jarraitu beharko da.

Zuhaitzen artean ere ibiltzeko aukera izango da

Aurrerago bertze gune estrategiko batetara iritsiko gara. Las Veguerías gaineko taulan. Bertatik Peña Rasa eta ondoren jaitsiko garen trokaren azken zatia ikusgai da.

Peña Rasa

Tontorretik eta Trokaren goiko partetik zuzen jarraitu beharko dugu, oraingoan altuera apur bat galduz.

Peña Rasaren amildegia

Zatitxo honetan bidexka batetatik jarraitu beharko da eta ez dago horren markaturik. Landaredia oparoa da eta sastrakak aurkituko ditugu.

Landa lur batuetara jaitsi beharko dugu eta hauetara iritsi aurretik hesi bat gainditu beharko da. Bere ondoren pista bat topatuko dugularik.

Hesia gainditu

Pistak harantxo batetara eramango gaitu eta, nekazariaren aburuz, maiz eremu osoa lantzen duenez, pista puntu batean desagertu egiten da eta zuzenean bertze aldera igaro beharko da. 

Harantxoaren bertze aldera igaro

Bertze aldean pistaren jarraipena dago eta bidegurutze batetara iristean, eskuineko norantza jarraitu beharra dago, trokarantz.

Pistatik eskuinerantz edo hegorantz jarraitu

Hesitik gertu jarraitu beharko da, pista puntu batean utziz. 

Hesiaren aldamenetik jarraitu

Pista edo bere errodadak ezkerretik Peña Rasarantz igotzen den arren, gure ibilbidea hesiaren paretik doa.

Pista utzi eta zuzen lautadatik segi

Bidetxoa estutzen doa eta amildegira gerturatzean, zati baten batean nahiko ertsita dago, sasiak eta pinuek bidea bere gain hartu bai dute.

Ereindutako eremuaren bukaerara iristean amildegia eta troka ikusiko da

Inguratu bugun landutako eremua

Trokaren gainean eta amildegiz inguraturik, beherantzko bideari ekin beharko zaio mendi-lepoaren ostean. Arriskutsua ez den arren, tentuz ibili beharko da toki batean, bereziki aurreko egunetan euria egin badu, lokatsa aurki daitekelako. Lurra igeltsuz eta buztinez osaturik bai dago. Baina bertze mundu edo paisarako atea da puntu hau. Berezia izango da benetan.

Mendi-lepoan, talde argazkia

Buztinak eta igeltsuak

Trokarako aurren aldapak malkartsuegiak ez diren arren, aurrerago zatitxo batean desnibel nahikoa galdu beharko da bat batean.

Trokaren aurreneko zatia

Bidearen hasiera

Peña Rasa

Bide estu eta polit honetatik trokaren beheko partera agudo iritsiko gara. Hala ere paisai higatu honetako xarmaz gozatzeko gure denbora ematea gomendatzen da.

Trokako amildegietako hormak

Igeltsu eta buztinen estratuen arteko aldea

Igeltsuzko estrato honetatik jaisteko izango da bideko pasaleku zailena.

Igeltsuzko estratoak material ezberdinen higaduraren lekuko 

Igeltsuzko estratoaren gogortasuna argi dago

Trokaren beheko eremuan berriz ere espartzu landarean aurkituko dira

Espartzu landareak

Espartzua

Peña Rasako hormak

Talde argazkia Peña Rasa azpian

Panoramika trokatik ateratzean

Peña Rasa

Trokatik ateratzeko amildegia eskuinetik inguratu beharko da, hots, lehen ibilitako bidearen kontrako norantzan baina oraingoan beheko partetik.

Urak troka sakontzen jarraitzen du

Uraren higaduraren lekuko

Eskuineko aldetik bide bat topatuko dugu eta zuhaitzen aldamenetik aurrera jotzeko aukera eskainiko digu.

Bidea ereindutako eremuen bazterretik pista batetara bideratuko gaitu El Pontarrónetik.

Pista batetara aterako gara

Pistak Las Vegerías eremutik aurrera eramango gaitu. Amildegira begiratutik, arestian zeharkaturiko goiko ibilbidea erakutsiko digu.

Sobre Peña ingurua

Sobre Peña eta Peña Rasa

Panoramika Las Vegueriasetik

Eta pista jarraituz hilerrira iritsiko gara ibilbideari bukaera emanik.

Kotxeak hartu eta Sesma herrira joko dugu, bertan espartzua pitzatzeko erabiltzen zen harria ezagutzeko eta Espartzu Sindikatuak izandako egoitza ikusteko eta azkenik Tomás Esteban aitaren erakusketa gunean espartzuaren kulturarekin zerikusia duten tresnak eta argazkiak bisitatzeko.

Espartzua pitzatzeko harria